Ahmed Taleb Ibrahimi – »Pisma iz zatvora«

Kad prikazivač stane da čita ovu knjigu u opasnosti je da upadne u jednostranost, u već poznate lakirovke i povođenja, pa da pritom izgubi potrebnu kritičnost i prirodnu vezu sa štivom, budući je piščeva angažiranost u ovim pismima toliko prisutna i pregnatna da u njegovoj vizuri gotovo nije moguće raspoznati heroizam narodne revolucije sa ili bez navodnih znakova. izbjeći tu moguću jednostranost, izgleda, moguće je jedino sučeljavanjem pojedinih pisama na tematske planove i napuštanjem kalendarskog redosljeda njihova nastanka.

Ovim je natuknicama cilj da dotaknu činjenicu da mi danas nismo imuni od predstavljanja pojedinih djela i njihovih pisaca od uljepšavanja i traženja nečega što u njima nema, pa se na taj način stvaraju talozi laži i opsjena koje samo zagađuju recepcijsku, i misaonu i estetičku, atmosferu. U izraz takvih i sličnih vobrta spada i objavljivanje ovih pisama. Ako nas već vežu mnoge prijateljske veže za Alžir i njegov narod, onda je ova knjiga mogla biti objavljena i mnogo ranije. I ne samo ona, iz bogate alžirske književnosti u nas je, doista, malo prezentirano.

Autor pisama iz zatvora, Ahmed Taleb Ibrahimi, proveo je, gotovo sve vrijeme trajanja alžirskog oslobodilačkog rata (1954-1961), u francuskim zatvorima. U vrijeme nastajanja ove knjige Ibrahimi je još bio student na Sorboni (medicina), a prije hapšenja član rukovodstva generalne unije alžirskih muslimanskih studenata i Francuske federacije FLN-a. lako mlad, Ibrahimi pokazuje zavidnu načitanost i obrazovanost, bez čega sigurno ne bi lako izlazio na kraj sa svojim sagovornicima kao što su Klod Roa, Maksim Rodinson, Alber Kami i mnogi drugi. iz pisma u pismo, takoreći između redaka, osjeća se autorov intelektualni rast koji kao da je bio nadahnjivan rastom i sve snažnijim rasplamsavanjem narodne revolucije. Ova korespondencija se odvijala u tri glavna tematska plana: odbrana moralnog aspekta oslobodilačkog rata od ili napada ili. ignorancije, tumačenja borcima ciljeva rata kako ih je lbrahimi vidio, te govorenje o sebi i svojim pogledima na odnose islama i narodne tradicije prema Zapadu i revoluciji. U sučeljavanjima i praćenju svega onoga što se u Francuskoji u svijetu pisalo o oslobodilačkom ratu lbrahimi je dobro uočio da je to samo jedan aspekt dijaloga Istok – Zapad, u čijem kontekstu se vidljivo nazire odnos kršćanstva i islama, i šire. Kad god se radilo o napadima na revoluciju, uvijek je to bilo sa stanovišta očitih ili prikrivenih kolonijalnih navika što su dolazile i s lijeva i s desna, a glavna meta im je bio islam i alžirska tradicija, koja je opisivana kao neprevaziđenost, pa, dosljedno tome, alžirskom narodu treba vodič sigurne i nepogrešive zapadne prosvijećenosti koju najbolje oličava, ko bi drugi, nego baš Francuska!

Zato lbrahimi u pismu pastoru Žaku Bomonu od 7. aprila 1961. resko uzvikuje: “… Nema dijaloga (između kršćanstva i islama) bez poznavanja i međusobnog poštovanja. Stoga nam je teško, nama koji volimo i poštujemo Hrista, kada, na primer, vidimo da neki hrišćanski profesor poredi Kur'an sa lešom, bez obzira koliko je on savršen…”

U pismu Alžirskom borcu A. 26.marta 1957. god. piše: “…Sada mi najteže pada osećanja pasivnosti, nemoći, to što sam isključen iz borbe”, i citira Munijea, koji je pisao: “Dvadeset i pet godina, to je doba kada se vrata života širom otvaraju prema beskonačnosti” – “Svjestan si, zar ne, koliko se ova rečenica može da primijeni na mene samog.” Ali uskoro, kao što otvrdnjuje u njemu zatočenik, sazrijeva i borac, makar umjesto mitraljeza u rukama drži pero. lbrahimi kao da nije u početku bio svjestan da perom može doprinijeti znatno više nego mitraljezom. Godinu dana kasnije lbrahimi će tu činjenicu spoznati, pa piše Alžirskom borcu A. od 22. januara 1959. godine “…Svakako da felah s puškomitraljezom postaje nov čovek. Međutim to nije dovoljno. Treba mu obezbediti nove mentalne strukture uz istovremeno jačanje njegovih sopstvenih korijena. U protivnom izaći će iz jednog da bi zapao u novo otuđenje. Time bi se sav vaš rad pokazao uzaludnim.” Rezultati propitivanja historije lbrahimiju će pomoći da čvrsto stane na tle svoje ideološke pozicije, te će u pismu borcu od 27. maja 1958. god. konstatovati: “…Bili smo izloženi procesu gubljenja sopstvene ličnosti koji nikada neću prestati da osuđujem…”, a u indirektnoj polemici sa L. Aragonom na temu tzv. francuske Evrope, lbrahimi vispreno i ne bez gorčine zamjera Aragonu zaobilaženje utjecaja Arapa i na Francusku i na Evropu: “…Postoje ozbiljni radovi u Evropi i drugdje, koji porijeklo viteške ljubavi pripisuju arapskoj poeziji… Bilo bi posebno interesantno da se prouči taj utjecaj na Dantea i Petrarku… Arapi nisu samo prenijeli grčku nauku Evropi, vće su na izvoran način doprineli napretku astronomije, hemije, fizike i medicine”, piše dalje lbrahimi. U doprinosu filozofiji autor spominje Ibn Halduna i Ibn Rušda. Čini mu se da “bismo bili prilično zatečeni i iznenađeni kada bi se proučio obred evropskih hrišćana prije i poslije krstaških ratova, njihove propovedi i molitve. M. A. Palasios ne oklijeva da Ibni Abid Ar Rondija označi kao preteču sv. Jovana od krsta.”

Mnogo finih zapažanja iznosi autor o mješovitim brakovima koji su pomalo stali da niču posljednje decenije pred oslobodilački rat. Jedno zlo kolonijalizma i neslobode povuklo je drugo zlo: razaranje islamske tradicije! Ne ostaje dužan ni Pjeru Lotiju koji je branio i volio Tursku ali kad se zaljubio u lijepu Turkinju i kad do realizacije te ljubavi nije moglo doći, čuveni pisac zato okrivljuje vjeru.

U pismu pastoru Etjenu Matiou od 8. marta 1961, koji mu je, pored ostalih napisa o islamu, u zatvor poslao knjigu Andrija Mišoa Isus prema Kur'anu, lbrahimi piše: “Svakako da je dobro kada jedan hrišćanski teolog teži da precizira mesto Hrista u učenju i srcu Muslimana (mada je nama ovo pitanje jasno). Ali je isto tako trebalo da nam g. Mišo kaže šta Muhamed predstavlja za hrišćane…”

Isto tako, otvoreno pismo Alberu Kamiu prigušen je, ali najoštrije izražen intelektualni protest zbog Kamijeve šutnje na zabranu patriotske knjižice Pitanja, koja se 1958. godine pojavila u Francuskoj kao jedan od vidova borbe za nezavisnost i samostalnost Alžira. U njoj je naravno žigosan odnos metropole prema prekomorskom posjedu. lbrahimi navodi primjere kako su književni bardi kao što su Volter, Igo, Pjer Loti, Zola dizali svojedobno svoj glas protiv hegemonije i nepravdi koje je nametala njihova domovina drugima. “Međutim, u ovom horu protesta koji su se čuli poslije objavljivanja i zaplijene Pitanja, jednog glasa nije bilo, i to ne najmanje važnog: vašeg, Albere Kami.”

Krilaticu o nesposobnosti islama da se uklopi u savremeni svijet lbra-himi smatra nesmotrenim sudom. Kad je reč o ovome pitanju, “čini mi se“, piše lbrahimi, “da dva ajeta nose kapitalnu vrijednost i da bi, oni sami, mogli da obezvrijede sve teorije zapadnih sociologa o takozvanom fatalizmu islama:

Allah neće izmeniti jedan narod dok on sam sebe ne izmijeni (XIII, 11) i Allah neće lišiti blagostanja narod kome ga je podario sve dok se on sam ne promijeni (VIII, 53).

Iz tekstova ovih pisama dobro se vidi zebnja nad mogućim ideološkim sudarima i nedoumicama budućih vođa slobodnog Alžira. Te slutnje se naziru izmedu redova, a događaji koji su im slijedili pokazali su njihovu opravdanost. Da se ugodi metropoIi za šefa države dolazi Ben Heda, nešto kasnije izbija pobuna i ustanak u Kabiliji na čelu sa Kerimom Belkasemom, zatim pobjeđuje nacionalna struja u FLN-u, koja dovodi na čelo države Ahmeda ben Belu, pa državni udar kadije Huari Bumedijena. Dolaze potom do izražaja svi elementi sekularističkog razvoja države. Osim povelje (Ustava), u kojoj se govori o izgradnji zemlje na temeljima učenja Kurana, pjesnikova misao iz godina zatamničenja dobila je najmanje mjesta u praksi izgradnje alžirskog društva.

To je bila četvrta godina nezavisnosti i slobode ispod kolonijalnog jarma. Ibrahimi se odlučuje da objavi svoja Pisma iz zatvora. U uvodnoj riječi povodom objavljivanja na jednom mjestu kaže: “…Ono o čemu je najviše reći u ovim pismima manje se tiče prolaznih istina”, svakodnevne akcije; riječ je prije o trajnim vrijednostima koje treba da pobude na akciju…” Pitanja i razmišljanja iz Pisama kao da su, sudeći po posljednjim rečenicama Talebovih uvodnih napomena, ponovo postala pitanja. Zašto? Ibrahimi o tome daje mogućnost za slutnje. Kaže samo ovo: “Ova pisma su, konačno, i neka vrsta oporuke jer sam tokom poslednjih dveju godina tamnovanja, bio ubijeđen (a sa mnom izatvorski ljekari) da me je sustigla neizlječiva bolest. Ipak, ona i jesu oporuka ali u jednom drugom smislu: onaj koji ih je pisao umro je na izvestan naćin mrtav je polet koji ga je tjerao da pjeva:

Sutra će doći novi dan i vidjet ćeš
đake na selima
puno sunce na nebu, i vjerovat ćeš
svima.

Obnovićemo kroz život
popaljene krasote
život će se ulepšati
nikada više nećemo prositi.

lzdahnule su iluzije o vremenu i
ljubavi!
Ali ostaje vera i preživela nada…”

Nešto se dogodilo. Pjesnikovi ideali kao da su iznevjereni. Sve će to još potrajati. Ne znamo koliko i kako su se ostvarile pjesnikove nade, ali znamo da je od unazad nekoliko godina Ahmed Taleb lbrahimi ministar vanjskih poslova svoje zemlje. Njegova Pisma iz zatvora dobijaju sada i drugi smisao i značaj. Ona pokazuju punu autentičnost autorovih kazivanja. Primjeren su dokument o toku i ishodu revolucije viđene iznutra i u percepciji jednog originalnog i islamski autentičnog promišljanja koja svojom sublimiranošću više kazuju o borbi nego bilo koji ratni dnevnik neposrednih aktera u novembarskom ustanku 1954. godine. Najljepše i najpoetskije stranice su pisma bratu i borcima na frontovima. U njima se vidi koliko je lbrahimi bio zaista i pjesnik alžirske borbe za slobodu i istraživač najvrednijih segmenata alžirske tradicije, a što bi trebalo da predstavlja najvidljiviju markaciju današnjeg Alžira.

Piše: Ejub Todorovac (objavljeno u Islamskoj misli 1986)

Priredio: Resul Mehmedović