Bošnjaci su do posljednjeg daha branili i odbranili Mesdžid-ul-Aksa 1948.

Početkom Drugog svjetskog rata, balkanski muslimani, posebno Bošnjaci u dolinama rijeka Drine i Lima u Bosni i Sandžaku, suočili su se s brutalnim etničkim čišćenjem kad je srpski četnički odredi pokušao da sistematski očisti muslimane sa što više teritorije.

S obzirom na to da su u to vrijeme nacisti okupirali Jugoslaviju i podijelili je u nekoliko okupacionih zona; Neki dijelovi su dati Italijanima, Bugarima, Mađarima, dok je Bosna data nacističkim marionetama (Hrvatima ustašama) pod tzv. “Nezavisnom državom Hrvatskom”.

Na kraju Drugog svjetskog rata, hiljade bošnjačkih branitelja iz Handžar divizije predali su se savezničkim snagama i završili u kampovima širom Evrope, zajedno s milionima drugih istočnih Evropljana koji se nisu mogli vratiti svojim domovima koje su komunisti okupirali.

Bošnjaci su ostali nezaštićeni, ali su uspjeli da organiziraju odbranu u oblastima u kojima su bili većina. Međutim, u nekim istočnim dijelovima Bosne i zapadnog Sandžaka, muslimani su doživjeli djelimično istrebljenje četrdesetih i potpuno istrebljenje nakon genocida tokom devedesetih.

Srbi su počinili užasne zločine, a to potvrđuje i dokument u kojem četnički vojvoda Pavle Đurišić hvali akciju koja je rezultirala ubistvom oko 8.000 muslimanskih civila i uništavanjem imovine u Pljevljima, Čajniču i Foči.

Njemački izvori potvrdili su da je do 1943. godine ubijeno preko 100.000 bošnjačkih muslimana, a 250.000 ih je protjerano. Ova užasna situacija dovela je do velike ogorčenosti i gnjeva kod Bošnjaka koji su sve više bili za ideje o naoružavanju i odbrani po svaku cijenu.

Veliki muftija Jerusalema Amin al-Huseini, odmah se žalio Himmleru 19. marta 1943, rekavši: “Srca svih muslimana moraju danas da budu uz našu muslimansku braću u Bosni, koji su prisiljeni da trpe tragičnu sudbinu. Progone ih srpski i komunistički razbojnici, koji dobijaju podršku iz Engleske i SSSR-a. Ubijaju ih, njihova imovina je opljačkana,a sela spaljena. Engleska i njeni saveznici snose veliku historijsku odgovornost za krivo vođenje i ubijanje evropskih muslimana, baš kao što su to uradili u arapskim zemljama i u Indiji.”

Heinrich Himmler, inspiriran Prvim svjetskim ratom, vjerovao je da islam proizvodi neustrašive ratnike (na primjer, poput zapaženih bošnjačkih regimenti u austrougarskoj vojsci). Stoga je odlučio da naoruža i masovno regrutira Bošnjake formirajući čuvenu SS Handžar diviziju u aprilu 1943. godine.

Bošnjaci koji su već pretrpjeli strašne zločine prihvatili su ovu ideju, iako nipošto nisu bili nosioci ideologije nacizma, za razliku od svojih fašističkih komšija. Umjesto toga, ovaj čin je napravljen isključivo zarad opstanka u strašnim vremenima za balkanske muslimane.

Narednih godina Nijemci su počeli da se povlače iz Jugoslavije. Dakle, gubitak teritorije je na kraju doveo do invazije i povećanja utjecaja Titovih komunista. Komunisti nisu pokazali milost prema onima koji su sarađivali s Nijemcima i počeli su s masovnim pogubljenjima.

Shodno tome, većina bivših pripadnika Handžar divizije, uključujući Bošnjake i druge Jugoslovene, potražili su utočište u Italiji i Austriji predajom saveznicima, izbjegavajući da padnu u ruke komunista. Tu počinje priča o dobrovoljcima u Palestini.

Otkud Bošnjaci u Palestini?

Mnogi su tražili azil u raznim zemljama širom svijeta, a 18. aprila 1947. godine sirijska vlada je poslala zahtjev za prebacivanje 8.000 bosanskih izbjeglica koje su vjerovatno bile smještene u Riminiju u Italiji. Jugoslovenski zvaničnici također su očajnički tražili da im isporuče te iste zatvorenike.

Međutim, do decembra 1947. godine vodeći oficiri su stigli do Sirije i započeli rekonstituciju svoje jedinice u Damasku. Ne znajući da jezik nije veliki problem, jer su imami jedinice solidno poznavali klasični arapski jezik i pomagali kao prevodioci.

U tom trenutku, Sirija je ponudila azil cjelokupnoj jedinici koja je bila u britanskim okupacionim zonama u Austriji i Njemačkoj. Međutim, već početkom 1948. godine, Irak se također uključio, tražeći dodatnih 2.500 Bošnjaka koje bi naselili u Iraku, izvijestile su novine Palestine Post.

Ono što je jasno iz sirijske i iračke solidarnosti s bosanskim muslimanima je stepen panislamske podrške za one koji su se našli u kampovima u Evropi bez mogućnosti da igdje odu. Dana 28. januara 1948. primijećeno je da su “arapski agenti” već radili na regrutovanju tih Bošnjaka.

Ovi agenti su nastojali da ih iskoriste u najmanje tri svrhe, regrutovanje u lokalne arapske jedinice u Palestini, za regularnu sirijsku vojsku i za Arapsku oslobodilačku vojsku. Sirijska vojska posebno je bila zainteresirana da pronađe kvalifikovane veterane koji bi znali upravljati avionima i koji će im pomoći da organiziraju svoju vojsku.

Početkom februara 1948. Palestine Post je izvijestio da je dodatnih 3.500 Bošnjaka, koji su stigli u Bejrut, prebačeno u Damask da se pridruži Fevziju Kavukdžiju u Arapskoj oslobodilačkoj vojsci. Novi borci su stigli 14. marta u Bejrut iz Italije, a među njima i Albanci.

Sve ih je primio Arapski biro Palestine, pružajući im sredstva da se pridruže Arapskoj oslobodilačkoj vojsci u Damasku. Još 200 Bošnjaka (koje je Palestine Post nazvao “nacistima”) stigao je u Bejrut, a stotine drugih stižu u Egipat do kraja aprila.

Prije izraelskog proglašenja nezavisnosti i početka potpunog etničkog čišćenja, hiljade Bošnjaka već je pripremljeno za rat. Bošnjački dobrovoljci formirali su tri bataljona unutar Arapske oslobodilačke vojske: Jermuk 1, Jermuk 2 i Hittin; Međutim, najviše ih je služilo u Edžnadin bataljonu.

Između novembra 1947. i aprila 1948. Haganah je procijenio da se 4.000 dobrovoljaca pridružilo Kavukdžijevoj vojsci i ušlo u Palestinu. Mnogi su bili i u Jordanu u to vrijeme. Obavještajci Haganaha procijenili su da su se pridružili “Spasilačkoj vojsci” Hadži Aminovog rođaka Abdulkadira al-Huseinija.

Jedan od njih bio je Kemal Rustemović (čiju priča mogu ispričati u posebnoj temi), borac koji je bio u “Spasilačkoj vojsci” zajedno sa 150 ostalih Bošnjaka u brigadi pod oficirom Fuadom Šefkobegovićem. U maju 1948. rat je buknuo nakon što je Izrael proglasio nezavisnost.

Nakon toga, pet arapskih armija (Sirija, Libanon, Egipat, Jordan i Irak) ušle su u zemlju. Prvi zabilježeni dokument o Bošnjacima na frontu bio je u Kastelu, gdje su učestvovali u borbama od 3. do 15. aprila tokom operacije “Nachshon” od strane Haganahovih cionista.

Odbranili su ključni položaj, put Jafa-Jerusalem, presrećući jevrejske konvoje koji se kreću ka opkoljenoj cionističkoj enklavi u Jerusalemu. Ovi Bošnjaci su bili pod komandom Abdulkadira al-Huseinija.

Druga bitka u kojoj su se bosanski mudžahidi našli bila je u opkoljenoj Jafi između 25. aprila i 5. maja, zajedno s Palestincima, i bosanski i irački dobrovoljci branili su grad protiv znatno bolje naoružanog cionističkog neprijatelja.

Prema arhivi obavještajne službe Haganah (Shai), većina garnizona sastojala se od Bošnjaka (400), 200 Iračana i 250 Palestinaca (500 prema palestinskom historičaru Walidu Khalidiju). Garnizon je bio u očajnom stanju, željno iščekajući pojačanje.

28. aprila, komandant Edžnadin bataljona, Mišel Isa dobio je naređenje od Kavukdžija da pređu s jerusalemskog fronta i pomognu opkoljenoj Jafi. Pojačanje je stiglo rano ujutro 29. aprila.

Međutim, major Adil Nedžmuddin, koji je predvodio garnizon u Jafi, odbio je predati grad Mišelu Isi, a potom je napustio grad sa svojim borcma. Jafa, koja je ispražnjena od njenog stanovništva s nekoliko preostalih boraca ostala je u okruženju naredne dvije sedmice.

Pala je 13. maja 1948. godine, a bilo je mnogo razloga zbog kojih se to dogodilo, međutim šta se dogodilo s bosanskim i iračkim garnizonom koji je uspio da se evakuira prije pada?

Vjerovatno su se evakuirali u Liban, a zatim su završili na sjevernom Galilejskom frontu, gdje su se već borili 9. juna. Galilejski front je također posljednji pao, a Rustemović je bio i na tom frontu. Preživio je i ostao je u Libanu nakon rata gdje se i oženio.

Bošnjaci su do posljednjeg branili al-Aksu 1948.

Priča o bošnjačkim mudžahedinima koji su do posljednjeg branili Mesdžid-ul-Aksa 1948. zabilježena je u knjizi preminulog palestinskog šejha Abdullaha Jusufa Azama, U sjenkama sure Al-Tawbah.

“Kad je 1948. izbio Palestinski rat, došli su jugoslovenski mudžahedini i pridružili se borbi s nama. Da, bili su muslimani. Kunem se Bogom, jedan čovjek mi je rekao: ‘Ostali smo sami među hiljadama Jevreja. Bio sam sam i meci su oko mene kao kiša padali.”

Šejh i borac iz Bosne, po imenu Abdurahman, zajedno s ostalim bošnjačkim borcima odbijao je da se povuče i cionistima prepusti al-Aksu. Nekoliko puta je ostao među hiljadama Jevreja i ništa mu se nije dogodilo. Kad je jordanska vojska počela da se povlači 1948. iz džamije al-Aksa namjeravajući da preda Jerusalem, on je to odbio.

Rekao je: “Jevreji neće ući u džamiju al-Aksa osim preko leševa ili mrtvih tijela njega i nekih mladića iz pokreta Islamska braća iz Egipta koji su bili u Palestini. Kunem se Bogom, ušli su u džamiju al-Aksa odbijajući da se povuku.

Jedan od braće koji je bio s njima mi je rekao: “Naš broj je bio manji od broja prozora na džamiji al-Aksa, pa smo pucali ponekad odavde, ponekad odande.”

Što se tiče toga, šejh Abdurahman iz Bosne je rekao Abdullahu al-Talu (na fotografiji ispod), komandantu jordanske vojske:

– “Kako ćete se povući i ostaviti mesdžid-ul-Aksa iza sebe?”

– “To je naređenje”, odgovorio je komandant.

– Abdurahman je zatim rekao: “Dajte mi dvije kutije bombi, mitraljez i municiju, i ja ću se popeti na ovaj minaret koji se nalazi u dvorištu džamije al-Aksa. Kad uđu, bacit ću na njih sve bombe i otvoriti vatru iz mitraljeza koliko god mogu dok me ne ubiju. Ali ovi mladići u džamiji al-Aksa pucali su odavde, odavde i odavde. Mislili su da je Mesdžid-ul-Aksa puna muslimana. Jevreji su pomislili da muslimani ne mogu da se povuku iz džamije al-Aksa te se nisu usudili da joj priđu. Mesdžid-ul-Aksa je zbog ovih mladića u rukama muslimana ostala narednih dvadeset godina, od 1948. do 1967. godine.”

Kad su arapske vojske bile u nevolji, bošnjački vojnici bi im bili slati kao ispomoć. Jednom je Abdulkadir al-Huseini (na fotografiji ispod) pao u zasjedu jevrejskog kordona, poslali su mu ispomoć. Došla su petorica ovih Jugoslovena i uspješno probila jevrejski kordon.

Piše: Dynar Esam

S engleskog preveo: Resul Mehmedović (Dialogos)