Bostonska čajanka – Američka revolucija i borba protiv monopola

Godine 1773., Britanija je (Samuelu) Adamsu i njegovim istomišljenicima nenamjerno pružila povod za akciju. Pritisnuta finansijskim teškoćama, moćna istočnoindijska kompanija je od britanske vlade zatražila i dobila monopol na cjelokupan izvoz čaja u kolonije. Vlada je toj kompaniji odobrila da trgovce na malo snabdijeva direktno, odnosno da zaobiđe kolonijalne trgovce na veliko, koji su do tada prodavali čaj. Poslije 1770. godine,  ilegalna trgovina je do te mjere procvjetala, da je najveći dio čaja koji se trošio u Americi poticao iz inostranstva, tj. od krijumčara koji nisu plaćali carine. Predajući čaj preko sopstvenih zastupnika po cijeni mnogo nižoj od uobičajene, istočnoindijska kompanija je krijumčarenje učinila nerentabilnim, što je istovremeno dovelo u pitanje i poslovanje nezavisnih kolonijalnih trgovaca. Podstaknuti ne samo gubitkom poslova s čajem, već i monopolističkim ponašanjem, kolonijalni trgovci su stali na stranu radikalnih političara koji su se zalagali za nezavisnost.

Predstavnici istočnoindijske kompanije bili su primorani da se povuku iz luka duž atlantske obale, a nove isporuke čaja bile su vraćane u Englesku ili skladištene. Međutim, poslije su se u Bostonu usprotivili, i uz pomoć britanskog guvernera obavili pripreme da očekivane pošiljke istovare, bez obzira na protivljenje. U noći 16. decembra 1773. godine, grupa ljudi predvođena Semuelom Adamsom, prerušila se u Mohok Indijance, ukrcala na tri usidrena britanska broda, i pobacala cio tovar u bostonsku luku. Na taj korak su se odlučili stoga što su strahovali da će kolonisti, ukoliko ta pošiljka bude istovarena, prihvatiti plaćanje carine i kupovati čaj. Jer, Adams i njegovi istomišljenici nisu imali mnogo povjerenja u načelne stavove svojih sunarodnjaka.

Britanija je bila suočena s krizom. Istočnoindijska kompanija poslovala je na osnovu uredbe koju je izglasao Parlament zbog čega bi, u slučaju da uništavanje pošiljke čaja prođe nekažnjeno, ta institucija pred čitavim svijetom morala da prizna da nema kontrolu nad kolonijama. Zvaničan britanski stav u je gotovo jednoglasan: bostonska ,,čajanka” je okvalifikovna kao vandalski čin koji je zahtijevao zakonske mjere na osnovu kojih bi se neposlušni kolonisti doveli u red.

Prinudne zakonske mjere

Parlament je odgovorio donošenjem novih zakona koje su stanovnici kolonija nazvali prinudnim ili nepodnošljivim. Prvi među njima, Zakon o bostonskoj luci, predviđao je da ta luka bude zatvorena sve dok se čaj ne plati – što je u potpunosti moglo da uništi grad jer, zatvaranje izlaza na more značilo je ekonomsku propast za Boston. Drugi zakoni ograničili su lokalnu vlast i zabranili sazivanje gradskih vijeća bez odobrenja guvernera. Zakonom o konačištu od lokalnih vlasti se zahtijevalo da obezbijede odgovarajući smještaj za britanske vojnike, po potrebi i u privatnim kućama. Iako je namera Parlamenta bila da ovim mjerama pokori i izoluje Masačusets, učinak je bio suprotan: ostale kolonije osjetile su se pobuđenim da priteknu u pomoć.

Zakon o Kvibeku, izglasan skoro u isto vrijeme, proširio je granice provincije Kvibek i zagarantovao pravo francuskog stanovništva na vjersku slobodu i sopstvene zakone. Kolonisti su se protivili stoga što je ovaj zakon, zanemarujući stare pretenzije na zapadne teritorije, zapretio da ih na sjeveru i sjeverozapadu ograniči provincijom kojom su dominirali katolici. lako Zakon o Kvibeku nije izglasan u okviru kaznenih mjera, Amerikanci su ga shvatili kao jedan od Pet nepodnošljivih zakona.

Na prijedlog Doma građana u Virdžiniji, predstavnici kolonija sastali su se 5. septembra 1774. godine u Filadelfiji, u cilju savjetovanja u vezi sa sadašnjim žalosnim stanjem u kolonijama. Delegate na ovom skupu, nazvanom Prvim kontinentalnim kongresom, izabrali su kongresi ili narodne skupštine pojedinačnih provincija. lz svake kolonije, izuzev iz Džordžije, prisustvovao je bar jedan delegat, a ukupno pedeset pet članova omogućilo je održavanje skupa dovoljno velikog da bi se čula različita mišljenja, mada suviše malog da bi se razvila stvarna rasprava i preduzela efikasna akcija. Najveći problem predstavljali su različiti stavovi kolonija. Da bi britansku vladu primorali na ustupke bilo je neophodno da djeluju odlučno i jednoglasno, ali i da se uzdrže od radikalizma i pokretanja pitanja nezavisnosti kako umjereniji Amerikanci ne bi ustuknuli. Zahvaljujući obazrivom uvodnom govoru, za kojim su hrabro izneseni stavovi da kolonije nisu obavezne da prihvate prinudne mjere, na kraju je usvojen niz odluka, između ostali pravo kolonista na život, slobodu i imovinu, kao i pravo zakonodavnih tijela u provincijama da određuju sve poreze i unutrašnju politiku.

Međutim, najznačajnije je bilo to što je kongres odlučio da osnuje Kontinentalno udruženje zaduženo za ponovno uvođenje trgovinskog bojkota i osnivanje komiteta zaduženih za kontrolu carinarnica, objavljivanje imena trgovaca koji krše sporazume, konfiskaciju njihovog uvoza i podsticanje štednje privrede i proizvodnje.

To udruženje je odmah postalo vodeća organizacija u kolonijama i počelo je da osniva svoje lokalne ogranke, odnosno, da poništava i posljednje ostatke britanske vlasti. S obzirom to da su se na čelu udruženja nalazile pristalice nezavisnosti, zadobijena je podrška ne samo manje imućnih građana, već mnogih stručnjaka, posebno pravnika, najveće većine plantažera iz južnih kolonija i velikog broja trgovaca. Oni su zastrašivali ljude koji su oklijevali da priđu tom narodnom pokretu, i kažnjavali su one koji su mu se direktno protivili. Počeli su da se naoružavaju i sprovode mobilizaciju, kao i da podstiču revolucionarno raspoloženje u javnosti.

Uprkos tome što su se protivili britanskom kršenju njihovih prava, mnogi Amerikanci su se zalagali za postizanje kompromisnog rješenja ili pregovore. U tu grupu spadali su činovnici koje je postavila Kruna, mnogi kvekeri i pripadnici drugih vjerskih zajednica koje su se protivile nasilju, brojni trgovci, posebno iz srednjih kolonija – kao i neki nezadovoljni farmeri i graničari iz južnih kolonija.

Kralj je mogao lako da uspostavi savezništvo s ovim umjerenjacima kojih nije bilo malo, i da uz blagovremene ustupka, ojača njihove pozicije, čime bi revolucionarima otežao pokušaj da nastave s neprijateljstvima. Međutim, George III nije bio sklon kompromisu. Septembra 1774. godine, prezrevši peticiju kvekera iz Filadelfije, on je napisao: “Kocka je bačena, kolonije moraju da se pokore ili da pobijede.” Tim postupkom je izolovao lojaliste, uplašene pravcem u kome su događaji krenuli poslije donošenja prinudnih mjera.

Početak revolucije

Na čelu garnizona u Bostonu, u kome je politička aktivnost gotovo u potpunosti zamijenila trgovinu, nalazio se general Thomas Gage (Gejdž), dobroćudan engleski gospodin čija je žena bila rođena u Americi. Osnovno Gageovo zaduženje bilo je da u kolonijama sprovede prinudne mjere. Kada su do njega doprle vijesti da stanovnici Masačusetsa prikupljaju barut i oružje u gradu Konkordu, udaljenom 32 kilometra od Bostona, Gage je poslao jedan jak odred da zaplijeni municiju.

Poslije cijele noči marša, britanski vojnici su 19. aprila 1775. stigli u selo Leksington, i u jutarnjoj izmaglici ugledali 70 pripadnika lokalne milicije. Oni su namjeravali samo da protestuju, ali je major Pitkem, zapovjednik britanske vojske, povikao: “Razilazite se, prokleti pobunjenici! Bježite psi!” Vođa lokalne milicije, kapetan Džon Parker, izdao je naređenje svojim vojnicima da ne pucaju prvi. Amerikanci su počeli da se povlače, ali je neko ispalio hitac na koji su britanski vojnici žestoko uzvratili. Britanci su potom bajonetima ubili osam, a ranili deset ljudi. Tako je, po često citiranim riječima Ralfa Valda Emersona, ispaljen hitac koji je čuo cijeli svijet.

Britanci su se potom probili do Konkorda. Amerikanci su sakrili najveći dio oružja, dok su ostatak Britanci uništili. Amerikancima je u međuvremenu stiglo pojačanje iz unutrašnjosti zemlje, tako da su Britanci tokom povlačenja iz Konkorda pretrpjeli značajne gubitke. Duž cijelog puta ka Bostonu, iza kamenih zidova, brežuljaka i kuća, pripadnici milicije iz svakog sela i sa svake farme u Midlseksu pucali su u crvene uniforme britanskih vojnika. Do trenutka kada je iscrpljena vojska uspjela da stigne u Boston, preko 250 Britanaca je poginulo ili ranjeno. Amerikanci su izgubili 93 čovjeka.

Bura koja se podigla u Leksingtonu i Konkordu još uvijek se nije stišala, kada se 10. maja 1775. u Filadelfiji, u Pensilvaniji, sastao Drugi kontinentalni kongres. Na dan 15. maja, Kongres se odlučio za rat. Kolonijalne milicije uključene su u kontinentalnu vojsku. George Washington, pukovnik iz Virdžinije, naimenovan je za vrhovnog komandanta američkih snaga. U međuvremenu, Amerikanci su pretrpjeli teške gubitke na Banker Hilu, u blizini Bostona. Kongres je izdao i naređenje da se američke trupe u jesen upute na sjever, u Kanadu. Uprkos tome što su Amerikanci osvojili Montreal, njihov zimski pohod na Kvibek je propao, posle čega su se povukli u Njujork.

Bez obzira na izbijanje oružanog sukoba, svi članovi Kontinentalnog kongresa i dalje nisu prihvatali ideju o potpunom odvajanju od Engleske. John Dickinson je jula mjeseca napisao peticiju nazvanu Maslinovom grančicom u kojoj je kralja zamolio da spriječi nastavak neprijatelj stava dok se ne postigne neka vrsta sporazuma. Međutim, George III na tu peticiju nije odgovorio, već je 23. augusta 1775. godine izdao proklamaciju kojom je objavio da se kolonije nalaze u stanju pobune.

Britanci su od južnih kolonija očekivali da će ostati lojalne, djelimično i zbog toga što su se oslanjale na ropstvo. Mnogi stanovnici južnih kolonija strahovali su da bi pobuna protiv matice mogla da izazove pobunu robova protiv plantažera. Međutim, lord Danmor, guverner Virdžinije, ponudio je novembra 1775. godine slobodu svim robovima spremnim da se bore za Britaniju. Time je mnoge stanovnike Virdžinije, koji bi u protivnom ostali lojalni Kruni, nagnao da se svrstaju uz pobunjenike.

Guverner Sjeveme Karoline, Joseph Martin, također je pozivao stanovnike Sjeveme Karoline da ostanu lojalni Kruni. Međutim, hiljadu petsto ljudi koji su se odazvali Martinovom pozivu, bili su poraženi od strane revolucionarne vojske prije nego što su Britanci stigli da im priteknu u pomoć.

Britanski ratni brodovi spustili su se duž obale do Čarlstona u Južnoj Karolini i početkom juna 1776. otvorili vatru na grad. Stanovništvo je ipak stiglo da se pripremi i da do kraja meseca odbije britanski napad. Poslije toga, Britanci se na jug nisu vraćali više od dvije godine.

Odlomak iz djela: Historija Amerike (kratak pregled), str. 67-72.

Priredio: Resul Mehmedović