Historija islama u Kini

Islam se širio u Kini tokom posljednjih 1300 godina prije svega među narodom poznatim kao “Hui”, ali mnoga djela koja se njima bave takođe su relevantna i za Turkic (turske) i indoevropske muslimane na kineskoj centralnoazijskoj granici. “Hui učenje” (Hui jiao) bio je termin koji se nekad u kineskom jeziku koristio za islam općenito; on je vjerovatno izveden iz ranog kineskog prijevoda izraza za današnji narod Ujgura. Prema kineskoj državnoj statistici iz 2000-e godine, ukupna muslimanska populacija iznosi 20,3 miliona, uključujući: 9 816 805 Huia, 8 399 393 Ujgura, 1 250 458 Kazakha, Dongxiang 513 805, 160 823 Kirgiza, 104 503 Salara, 41 028 Tadžika, 14 502 Uzbeka, 16 505 Bonana i 4 890 Tatara. Hui uglavnom govore sino-tibetanske jezike, narodi koji govore turkijski uključuju Ujgure, Kazakhe, Kirgize, Uzbeke, Salare i Tatare; narodi koji govore kombinirani turkijsko-mongolski uključuju Dongxiang i Bonan, koncentrirane u Gansuovom planinskom klancu Hexi, a Tadžici govore jedan iranski jezik. U svakom slučaju, važno je napomenuti da je kineski popis registrirao ljude prema nacionalnosti, ne prema religijskoj pripadnosti, tako da je stvarni broj muslimana još uvijek nepoznat, a interpretacija i upotreba svih podataka o stanovništvu očito je pod utjecajem politike. Usprkos tome, postoji malo Han konvertita u islam, i možda još manje pripadnika deset pomenutih nacija koji bi htjeli zanijekati svoju pripadnost islamu. Identitet muslimana u Kini se najbolje može opisati kao etnoreligijski budući da su historija, etnicitet i državna nacionalna politika ostavile neizbrisiv trag na savremeni muslimanski identitet; gotovo je nemoguće govoriti o islamu bez spominjanja etničkog i nacionalnog identiteta.

Pretkomunističko razdoblje

Kao rezultat naslijeđa islamskih reformskih pokreta koji su se širili Kinom tokom proteklih šest stoljeća, danas se među muslimanima u Kini može pronaći širok spektar islamskih vjerovanja. Arheološki pronalasci islamskih rukotvorina i epigrafije na jugoistočnoj obali sugeriraju da su najranije muslimanske zajdenice u Kini potjecale od arapskih, perzijskih, centralnoazijskih i mongolskih muslimanskih trgovaca, vojske i službenika koji su se prvo naselili duž te obale od sedmog do desetog stoljeća; slijedile su veće migracije na sjever iz Centralne Azije pod mongolskom dinastijom Yuan u trinaestom i četrnaestom stoljeću, nakon sklapanja brakova sa lokalnim kineskim stanovništvom i odgajanja njihove djece kao muslimana. Prakticirajući hanefijski sunnijski islam i boraveći u nezavisnim malim zajednicama okupljenim oko centralne džamije, ove relativno izolirane islamske seoske i urbane zajednice međusobno su komunicirale putem trgovačkih mreža i priznavanja njihove pripadnosti širem islamskom ummetu. Svaku od njih predvodio je ahong (od perzijskog akhund) ili imam koji je bio pozivan da poučava na više ili manje privremenoj bazi.

Sufizam je počeo da ostvaruje stvarni utjecaj u Kini u kasnom sedamnaestom stoljeću, stižući uglavnom putem centralnoazijskih trgovačkih ruta sa svetim šejhovima, kineskim i stranim, koji su donijeli nova učenja iz gradova u koje su se vršila hodočašća. Ovi karizmatični učitelji i trgovci uspostavili su rasprostranjene mreže i bratstva od kojih su najistaknutija naqšibendije, qadirije i kubrawije. Hijerarhijska organizacija ovih sufijskih mreža pomagala je da se mobilizira veliki broj Huija tokom ekonomskih i političkih kriza od sedamanaestog do devetnaestog stoljeća, podupirući brojne pobune koje su vodili muslimani i pokrete otpora protiv kasne Ming i Qing imperijalne vlasti u Yunnanu, Shanxi, Gansuu i Xinjiangu. Nacionalistička revolucija 1912. omogućila je daljnju autonomiju u područjima na sjeverozapadu gdje su koncentrisani muslimani, i prostrana područja došla su pod stvarnu kontrolu pomoću muslimanskih vojnih zapovjednika, što je vodilo čestim unutarmuslimanskim i muslimansko-hanskim konfliktima sve do konačne pobjede komunista koja je vodila ponovnom priznanju centralne kontrole. U kasnom devetnaestom i ranom dvadesetom stoljeću, reformski pokreti inspirirani wehabijama poznati kao Yihewani (od arapskog ikhwan) i poslije selefije, postigli su popularnost pod pokroviteljstvom nacionalista i vojnih vođa; bili su poznati po svojoj kritici tradicionalističkog islama kao previše prilagođenog kineskim običajima i sufizma kao previše privrženog poštovanju svetaca i njihovih grobova.

Komunističko razdoblje

Mnogi muslimani podržali su rani komunistički poziv na pravednost, autonomiju, slobodu religije, priznali su nacionalni status, i bili aktivni u uspostavljanju Narodne Republike, ali su postali razočarani pojačanim kritiziranjem njihove vjerske prakse tokom nekoliko radikalnih perioda u Narodnoj Republici Kini počevši od 1957. godine. Tokom Kulturne revolucije (1966.-1976.) muslimani su se našli u središtu antireligijske i antietničke nacionalističke kritike, koja je vodila brojnim progonima, zatvaranju džamija, i naposlijetku masakru nad hiljadom Huija poslije pobune 1975. u pokrajini Yunnan. Od Deng Xiaopingovih reformi poslije 1978. godine, muslimani nastoje da ostvare korist od liberalizirane ekonomije i religijske politike dok budno prate njihanje klatna kineske radikalne politike. U ambijentu poslije 11. septembra 2001., muslimani u Kini su postali više uključeni u internacionalna pitanja i povezani sa globalnim islamskim pokretima. Trenutno u Kini ima više otvorenih džamija nego što ih je bilo prije 1949.-e godine, uključujući veliki broj isključivo ženskih džamija predvođenim ženskim ahongom na sjeveru Kine; muslimani često putuju na hadž u Mekku, a uključeni su i u prekograničnu trgovinu sa svojim istovjernicima u Centralnoj Aziji, na Bliskom istoku, i, sve više, u Jugoistočnoj Aziji.

Porast muslimanskog političkog aktivizma na nacionalnoj skali i brzi odgovor države ukazuje na veći značaj koji Peking pridaje pitanjima vezanim za muslimane. 1986. godine Ujguri u Xinjiangu su marširali ulicama protestirajući zbog velikog broja problema, uključujući uništavanje prirode u Zungharijskoj ravnici, nuklearna testiranja u Taklimakanu, pojačano useljavanje Hana u Xinjiang, i napade na etničkoj osnovi na Univerzitetu Xinjiang. Muslimani širom Kine protestirali su zbog objavljivanja kineseke knjige Sexual Customs (Seksualne navike) u maju 1989.-e godine i jedne dječije knjige u oktobru 1993.-e godine koja je predstavljala muslimane- posebno njihovo uzdržavanje od svinjetine, koju je Mao jednom nazvao najvećim kineskim nacionalnim blagom- na potcjenjujući način. U oba slučaja vlast je brzo odgovorila, ispunjavajući mnoge od muslimanskih zahtjeva, osuđujući ta djela, hapseći njihove autore i zatvarajući izdavačke kuće. Aktivizam ujgurskih muslimana dostigao je vrhunac kasnih devedesetih godina; bilo je malo unutarnjeg organiziranog otpora, ali se pojačao aktivizam među iseljeničkim ujgurskim zajednicama.

Prekogranična trgovina između Xinjianga i Centralne Azije znatno se pojačala od stjecanja nezavisnosti centralnoazijskih država, naročito nakon ponovnog otvaranja euroazijske željeznice koja povezuje Urumqi i Alma-Atu sa tržištem u Kini i istočnoj Evropi. Broj kopnenih putovanja između Xinjianga i Pakistana, Tadžikistana, Kirgistana i Kazahstana takođe se dramatično povećao sa ublažavanjem restrikcija vezanih za putovanja, baziranom na Hu Jintaovom davanju prednosti trgovini nad sigurnosnim interesima u ovom području. Vladina politika nastojanja da se ostvari podrška putem stimuliranja lokalne ekonomije izgleda da djeluje od 2007. godine, budući da je nivo dohotka u Xinjiangu obično mnogo viši nego u područjima preko granice, međutim, povećano useljavanje Hana s ciljem da učestvuju u probitačnoj naftnoj i rudarskoj industriji ove regije nastavlja da podgrijava etničke tenzije. Muslimanska područja u sjevernoj i centralnoj Kini i dalje su zapostavljena, kako se brzi kineski ekonomski razvoj širi nejednako, obogaćujući južna obalna područja mnogo više nego unutrašnjost.

Dok i dalje ograničava islamske slobode muslimana u graničnim područjima, država je postala dublje svjesna važnosti koju strane muslimanske vlasti pridaju kineskom tretmanu njenih muslimanskih manjina, kao faktora u kineskim unosnim trgovačkim i vojnim sporazumima. Uspostavljanje punih diplomatskih veza sa Saudijskom Arabijom 1991. godine, i pojačana vojna i tehnička trgovina sa bliskoistočnim muslimanskim zemljama povećava ekonomsku i političku posebnost kineskog tretmana njene muslimanske manjine. Povećani transnacionalizam kineskih muslimana biće važan faktor u njihovom etničkom izražavanju kao i prilagođavanju kineskoj kulturi i državnoj vlasti.

Piše: Dru C. Gladney (odlomak iz djela: Hrestomatija: Pregled historije islamske kulture i civilizacije, str. 138-141.)

Priredio: Resul Mehmedović