Jeste li kad čuli za tuzlansku sinagogu?

Veći broj Aškenaza od Sefarda — bila je osnovna karakteristika tuzlanske jevrejske zajednice. Aškenazi su i osnovali jevrejsku opštinu nakon austro-ugarske okupacije, a Sefardi su doselili u nešto većem broju tek nakon završetka I svjetskog rata, i to iz Bijeljine, Zvornika, Dervente.

Aškenaski templ je sagrađen 1902. godine (vidimo ga na jednoj austro-ugarskoj razglednici: izdužena građevina visokih i uskih prozora, a na njenoj zapadnoj strani dva zdepasta tornja koji jako podsjećaju na crkvene zvonike). Sefardi su imali samo malu, provizornu sinagogu u Szapari ulici. Sefardi nisu u početku imali ni rabina ni hazana, i dolazili su obavljati svakodnevno bogosluženje u aškenaski templ. To je dovodilo do nesporazuma sa aškenaskim Jevrejima, pa i do potpunog rascjepa, nekoliko godina pred II svjetski rat. Različiti ritus unio je nemir u njihove dobre odnose. Zato Sefardi osnivaju svoju, odvojenu zajednicu, a obrede po sefardskom ritusu vrše isključivo u prostorijama Jevrejskog društva. Zapošljavaju jednog hazana, koji je bio ujedno i šohet.

Tuzlanska aškenaska Jevrejska opština imala je tri vsokoobrazovana rabina. Prvi je bio dr Špicer, kasnije rabin u Francensbadu. Dr Klajn će postati univerzitetski profesor u Palestini, a dr Hinko Urbah nadrabin aškenaske Opštine u Sarajevu.

Od sefardskih rabina poznata su nam imena ham Danijela Danona (bio je 7 do 8 godina tuzlanski sveštenik i ham S. Abinuna, koji je službovao u Tuzli krajem tridesetih godina.(1)

Ukratko o Jevrejima u Tuzli

Jevreji se u Tuzlu u velikom broju počinju naseljavati sa dolaskom austrougarske uprave, a dotada je postojanje Jevreja u Tuzli bilo sporadično. Prema prvom popisu stanovništva u BiH za vrijeme austrougarske uprave u Tuzli je živjelo 17 Jevreja. U Tuzli je bilo više Aškenaza nego Sefarda. “Tuzlanska općina je bila najmlađa i razlikovala se od drugih time što je imala više Aškenaza nego Sefarda, pa su u Tuzli bile i dvije jevrejske općine sa posebnim hramovima.“ Ostala mjesta imala su zajedničku općinu osim Banje Luke i Sarajeva.

U Tuzli su postojale dvije jevrejske općine i dva hrama. Aškenaska jevrejska općina osnovana je između 1885. i 1890. godine, a sinagoga, koja se nalazila u Klosterskoj ulici u Tuzli, izgrađena je 1902. godine.

Sefardi su sinagogu imali u Szapari ulici (danas nosi naziv Jevrejska ulica) i to je bila prva sinagoga u Tuzli, iako je prvih godina austrougarske uprave u Tuzli živjelo svega 9–10 sefardskih porodica. “Spominjanje te sinagoge, kao prve u Tuzli, datirano je u period osmanske uprave, a vidljivo u putopisu Franza Mauerera, koji navodi kako u ovom gradu “raštrkanih bjeličastih kuća“ pored “20 džamija, katoličke i pravoslavne crkve, postoji i jedna privatna sinagoga“. Najveći broj sefardskih Jevreja doseljava u Tuzlu poslije I svjetskog rata i to iz Bijeljine, Zvornika i Dervente.

Početkom 20. stoljeća najveće općine u unutrašnjosti Bosne bile su banjalučka, bijeljinska i tuzlanska. Tuzlanska je u tom periodu imala 300 članova.

U Tuzli je prema popisu stanovnika 1910. godine živjelo ukupno 349 Jevreja, a od toga su 80 bili sefardi i 269 aškenazi. Popisom iz 1940. godine, evidentirano je da tuzlanska jevrejska općina broji 373 ljudi.

O stradanju Jevreja u Drugom svjetskom ratu govori podatak da ih je iz Tuzle u periodu 1941–1943. u koncentracione logore odvedeno oko 300, dok ih se poslije rata vratilo svega dvadesetak. Jevrejsko groblje u Tuzli, zajedničko i za Sefarde i Aškenaze utemeljeno je 1900. godine, ali prema natpisima sa nadgrobnih spomenika evidentno je da su se ukopi vršili i ranije.

Posljedni ukop u groblju izvršen je 2017. godine.(2)

Bilješke:

1) Vedrana Gotovac, Sinagoge u Bosni i Hercegovini, str. 48-49.

2) Izvor

Priredio: Resul Mehmedović (Dialogos)