Jevreji, novac i antisemitizam: Kako je nastao mrzilački mit
Američka animirana komedija Family Guy možda nije prva stvar koju povezujete s egzibicijom o antisemitizmu. Ali uđite u Jevrejski muzej u Londonu u naredna dva mjeseca i možda ćete naći odlomke iz šoua koje ćete prepoznati.
Posjetite “Jevreji, novac, mit”, trenutni događaj, na drugom mjestu i umjesto toga možda vas dočekaju South Park ili Borat ili političke ličnosti kao što su Donald Trump ili Nigel Farage.
Svi oni imaju svoje mjesto u video komadu nagrađivanog umjetnika, dobitnika Turner nagrade, Jeremy Dellera, koji objedinjuje snimke – satirične i prave – demonstrirajući već ustaljeni stereotip koji ne pokazuje znakove prolaska: da su Jevreji pohlepni i da vole novac iznad svega.
Okupljajući rukopise, grafike, ceremonijalne predmete, umjetničke radove i kulturne efemerme, uključujući društvene igre i kostime, izložba predstavlja složenu, 2000-godišnju historiju stereotipa.
Ona teče od teoloških korijena povezivanja Jevreja s novcem do mitova i stvarnosti srednjovjekovnog jevrejskog lihvarenja. Posjetilac je nakon toga odveden u svijet moderne trgovine i kapitalizma, u kojem su životi Jevreja radničke klase često skriveni, a antisemitske zavjere o tome da svijet vode zavjerenički zlonamjerni jevrejski bankari nastavlja da inficira politički diskurs od Sjedinjenih Država do Bliskog istoka i šire.
JUDA, SREBRO I IZDAJA
Priča počinje, manje-više, tokom Isusovog vremena, i sudbine njegovog učenika Jude Iskariota, za kojeg Biblija kaže da je izdao Isusa jevrejskim velikim sveštenicima u zamjenu za 30 srebrenjaka.
Juda je bio vezan za materijalno bogatstvo, a ne za duhovnost, vezan je za ovaj svijet, a ne za svijet koji dolazi. Surovi prikazi učenika, za koje su drugi pokazali da su Isusovi najbliži sljedbenici, predstavili su ga kao sablasnu jevrejsku karikaturu zla i pohlepe, zajedno s torbom za novac, svijetlo žutim plaštem i crvenom kosom.
Neki aspekti njegovog pojavljivanja su i dalje imali simboličku prirodu. Žuta boja bila je korištena da bi se razlikovali Jevreji (i drugi nemuslimani) od muslimana u Umejadskom hilafetu, ali i Jevreji i muslimani su u određenim periodima morali nositi različitu odjeću u srednjovjekovnoj dominantno katoličkoj Evropi. Žuta zvijezda je označavala Jevreje koji su izdali Isusa, brendiranje koje su nacisti ponovo uveli.
Dragulj u kruni izložbe Jevrejskog muzeja je prekrasan, zavodljiv i daleko složeniji portret Jude. Rembrandtov Juda pokajnik, vraća trideset srebrenjaka (1629) pokazuje kako učenik pokušava da vrati novac koji je uzeo u zamjenu za svoj čin izdaje.
Klečeći na zemlji, sklopljenih ruku, krvave i od muke počupane kose, Juda je izbezumljen zbog onoga što je učinio – a ipak mu se čini da oči susreću novac koji je bacio na zemlju. Samrtno odbacivanje srebra nije sasvim nestalo. Sveštenici su nepomični. Odbijaju Judu. On napušta hram nakon čega se objesio.
IGRA MRŽNJE
To je bilo uprkos činjenici da nisu samo Jevreji radili kao zajmodavci novca, iako je pozajmljivanje novca s kamatom bilo jednako grešno u judaizmu kao i u kršćanstvu.
Tu ulogu su često preuzimali Jevreji jer su se antisemitska društva pokazala malim u smislu alternativnog zanimanja. Ovaj koncept jevrejskog novca u Evropi, najpoznatiji po Šajloku u Šekspirovom Mletačkom trgovcu (prvi put izveden 1605) i kasnije Čarls Dikensov Fagin u Oliveru Tvistu (1839), pokazalo se da je veza između Jevreja i novca urođena, što umjetnina nakon umjetnine svjedoči.
Od 1807. godine igra s kockicama za djecu pod nazivom Nova igra Jevreja napravljena je s ilustracijom starca u turbanu, stereotipnog jevrejskog bankara u finim haljama koji sakuplja novac, spreman da odere sve dobre neznabožačke momke i djevojke svojim lukavštinama. Stephen Sondheim, jevrejsko-američki kompozitor, posjeduje primjerak i opisuje je kao igru koja je “naučila djecu da budu antisemiti”.
Skulptura koju je napravio Jean-Pierre Dantan jedna je od mnogih groznih antisemitskih umjetničkih djela izloženih na izložbi, a jevrejski bankar je prikazan kao užasno dehumanizovana figura, naslage masnoće, pune usne i ispupčene oči.
Rothschildov uspon na vlast pokrenuo je teorije utjecaja koje su okruživale njegovu porodicu koje se i danas nastavljaju i koje su se širile na YouTubeu i društvenim medijima.
Razvoj trgovine u 18. i 19. stoljeću transformisao je ekonomski status nekih Jevreja, što je dovelo do pojave dva istaknuta i kontradiktorna stereotipa: jevrejskog bankara i jevrejskog prosjaka.
Zabrinutost i gađenje surovošću kapitalizma mogu se prelahko iskriviti u antisemitizam, s likovima poput Rothschilda koji su bili primjer sistema koji je ponižavao milione ljudi ne samo zato što su bili moćni kapitalisti, već zato što su bili Jevreji. Neke od tih žrtava kapitalizma su, naravno, sami Jevreji, a često i ekonomski migranti koji žive nesigurne živote.
Ali stereotipi nisu racionalni: u isto vrijeme kada su se Jevreji prikazivani kao groteskno bogate kapitalističke svinje, prikazivani su i kao beznadežni prokleti prosjaci koji sišu društvo.
RASA I KAPITAL
1930-ih godina, Nijemci, nacisti su prednjačili u oba ova stereotipa dolaskom na vlast, osuđujući komunizam kao još jedan oblik jevrejske zavjere, dok su u istom dahu napadali Jevreje zato što su uzimali hljeb sa stola dobrog poštenog Arijevca.
Nije to bilo samo u Njemačkoj: 1933. godine, stavka iz Oksfordskog engleskog rječnika navodi jednu od definicija riječi “Jevrej” kao “prevariti”.
Ovi mitovi i stereotipi su i dalje prisutni. Argumenti o kapitalizmu mogu se i dalje okretati u rasističku teritoriju. Opravdana kritika države i vlade Izraela i dalje može užasno da sklizne u zavjere o jevrejskoj moći i bogatstvu.
Relativni finansijski uspjeh jevrejskih zajednica širom svijeta obojen je zlokobnim nijansama. Borba običnih Jevreja je zanemarena.
U Jevrejskom muzeju u Londonu, kontekst je dat, a činjenica je odvojena od fikcije.
Piše: Oscar Rickett (MEE)
S engleskog preveo: Resul Mehmedović
