Kratka historija Amerike – Ekspedicije i doseljavanje prvih Evropljana

Prvi Evropljani koji su stigli u Sjevernu Ameriku – bar prvi za čiji dolazak postoje čvrsti dokazi – bill su Nordijci koji su se otisnuli na more sa Grenlanda; ploveći u pravcu zapada, stigli su na obalu na kojoj je oko 985. godine Crveni Erik osnovao naselje. Smatra se da je njegov sin Lajf 1001. istraživao sjeveroistočnu obalu današnje Kanade i da je na njoj proveo najmanje jednu zimu. lako nordijske sage nagovještavaju da su atlantsku obalu Sjeverne Amerike vikinški moreplovci istraživali sve do Bahamskih ostrva, ove pretpostavke još uvijek nisu dokazane. Međutim, godine 1963., u Lans-o-Medousu, na sjevere Njufaundlenda, otkriveni su ostaci kuća koje potječu iz tog perioda, što bar donekle potkrepljuje tvrdnje iznesene o nordijskim sagama.

Godine 1497., samo pet godina pošto se Kristofer Kolumbo, pokušavajući da ploveći na zapad otkrije kraći put za Aziju, iskrcao na Karibima, mletački moreplovac Dion Kabot je u misiji britanskog kralja stigao na Njufaundlend. Kabotovo putovanje, mada veoma brzo zaboravljeno, kasnije će predstavljati osnov britanskih pretenzija na Sjevernu Ameriku. To putovanje je utrlo i put ka bogatim lovištima ribe u blizini Diordiove obale koju su evropski ribari, naročito Portugalci, ubrzo počeli redovno da posjećuju.

Iako Kolumbo, kao što se zna, nikada nije vidio unutrašnjost kontinenta na kome se nalaze Sjedinjene Države, prva istraživanja tih predjela započela su sa španskih posjeda koje je on uspostavio.

Prvo od njih obavljeno je 1513. godine, kada se grupa ljudi pod zapovjedništvom Huana Ponse de Leona iskrcala na obali Floride, u blizini mjesta gdje se danas nalazi grad Sent Ogastin. Godine 1522., Španci su osvojili Meksiko, Što im je omogućilo da se još bolje učvrste na zapadnoj hemisferi. Zatim su uslijedila otkrića koja su proširila znanje Evropljana o kontinentu nazvanom Amerika – po italijanskom moreplovcu Amerigu Vespučiju, piscu veoma popularnih putopisa iz „Novog svijeta”. Do 1529. godine, urađene su pouzdane karte atlantske obale od Labradora do Ognjene zemlje, mada je prošlo još sto godina prije nego što je u potpunosti napuštena nada u otkrivanje sjeverozapadnog puta za Aziju.

U najznačajnije prve španske istraživače spada Hernando de Soto, jedan od konkvistadora koji su, zajedno sa Fransiskom Pisarom, osvajali Peru. Napustivši Havanu 1539. godine, de Sotova ekspedicija se iskrcala na obalama Floride, i u potrazi za blagom prokrstarila jugoistočni dio današnjih Sjedinjenih Država, sve do rijeke Misisipi. Godine 1540, jedan drugi Španac, Fransisko Koronado, pošao je iz Meksika u potragu za „Sedam gradova Sibole” o kojima su se ispredale legende. Koronado je stigao do Velikog kanjona i Kanzasa, ali nije otkrio zlato ni drugo blago koje su on i njegovi ljudi grozničavo tražili.

Medutim, Koronadova družina je stanovnicima tih predela nenamjerno ostavila jedan značajan dar. Ogroman broj konja odbjeglih tokom tog putovanja, iz korijena je promijenio način života u Velikim ravnicama. Bilo je potrebno nekoliko generacija da lndijanci iz tih krajeva postanu vrhumki jahači, što im je omogućilo nova zanimanja i lakše savladavanje razdaljina.

Dok su Španci prodirali s juga, sjeverni dio današnjih Sjedinjenih Država postepeno su otkrivali ljudi kao što je bio Đovani da Veracano. Ploveći pod francuskom zastavom, ovaj Firentinac se 1524. godine iskrcao u Sevemoj Karolini, a potom ploveći na sjever duž obale Atlantika, stigao dalje od današnje njujorške luke.

Deset godina kasnije, zaplovio je Francuz Žak Kartije, nadajući se, kao i drugi Evropljani prije njega, da će naći morski put za Aziju. Kartijeova ekspedicija duž rijeke Sv. Lorensa predstavljala je osnov pretenzija na Sjevernu Ameriku, kojih se Francuska nije odrekla do 1763. godine. Francuzi su četrdesetih godina XVI vijeka bezuspješno pokušali da osnuju prvu koloniju u Kvebeku. Dvadeset godina kasnije, francuski hugenoti su pokušali da se nastane na sjevemoj obali Floride. Tu koloniju su 1565. godine uništili Španci, koji su u Francuzima vidjeli smetnju svom trgovačkom putu duž Golfske struje. Međutim, zapovjednik tih španskih  snaga, Pedro Menendes, ubrzo je u blizini osnovao grad — Sent Ogastin. Bila je to prva stalna naseobina Evropljana na teritoriji na kojoj će kasnije nastati Sjedinjene Države.

Ogromno bogatstvo koje se iz kolonija u Meksiku, Peruu i na Karibima slivalo u Španiju, pobudilo je veliko interesovanje drugih evropskih sila. Stoga je Novi svijet vremenom počeo da privlači pažnju novih pomorskih zemalja kao što je Engleska, koju je podstakao i bogat plijen do koga je Fransis Drejk dolazio pljačkajući španske brodove.

Godine 1578, Hamfri Gilbert, pisac rasprave o traganju za sjeverozapadnim prolazom, dobio je od kraljice Elizabete I povelju, odnosno zadatak da u Novom svijetu kolonizuje „neznabožačke i varvarske zemije” na koje druge evropske države jos nisu polagale pravo. Pripreme za taj poduhvat trajale su pet godina. Kada se izgubio na moru, misiju je preuzeo njegov polubrat, Volter Rali.

Godine 1585, Rali je na ostrvu Roanok, u blizini obale Sjeverne Karoline, osnovao prvu britansku koloniju u Sjevemoj Americi. Ta kolonija je kasnije napuštena, a propao je i drugi pokušaj do koga je došlo dvije godine kasnije. Tek poslije dvadeset godina, Britanci su učinili novi pokušaj.

Ta kolonija, osnovana 1607. u Džejmstaunu, uspjela je da se održi, a Sjeverna Amerika je zakoračila u novu eru.

Odlomak iz djela: Grupa autora, Kratak pregled: Istorija Amerike, str. 10-12.

Priredio: Resul S. Mehmedović