Mila Mancheva: Prikaz knjige “Nebeska Srbija: od mita do genocida”
Nebeska Srbija Branimira Anzulovića je multidisciplinska studija o historijskim i mitološkim prikazima srpske povijesti koja pokušava rasvijetliti istinske uzroke nasilne dezintegracije Jugoslavije krajem 20. stoljeća.
Kako bi trasirao razvoj najuticajnijih srpskih mitova i njihov uticaj na sadašnjicu Srbije, autor koristi različite izvore, od narodnih pjesama iz 19. stoljeća do književnih izvora iz kasnog 20. stoljeća. Studija je organizirana u šest poglavlja, koja kombiniraju dobro informiranu analizu povijesnih događaja sa elokventim ispitivanjem formiranja raširenih srpskih nacionalnih mitova, te oblika i mehanizama njihovog prenošenja do danas. Autor ispituje proces kroz koji su dominantni nacionalni mitovi o nebeskoj, nedužnoj i napaćenoj Srbiji uticali na ponašanje Srba koncem 20. stoljeća. Nedovoljno poznavanje i razumijevanje proturječnosti između mitoloških i racionalnih prikaza srpske prošlosti i sadašnjice, kako među samim Srbima tako i među kreatorima politike Zapada, autor iznosi kao krucijalni faktor u izbijanju razarajućih ratova 1990-ih.
Prva dva poglavlja su posvećena ispitivanju bizantske i osmanske zaostavštine koja je imala uticaj na političko ponašanje Srba i kreiranje mitova tokom 20. stoljeća. Jaka veza između crkve i države u Bizantskoj imperiji je nametnula podređenost crkve državi u srednjovjekovnoj Srbiji i izazvala nastanak ideologije koja je srpskoj naciji davala nebeski status. Spoj crkve, države i nacije je dalje ojačao tokom stoljeća osmanske dominacije, da bi se 1930-ih pojavio kao ideologija superiornosti Srba nad svojim komšijama koja je opravdavala napore za nametanjem srpske hegemonije nad heterogenom jugoslavenskom zajednicom. Mit o Srbima kao nedužnim žrtvama povijesti autor opovrgava davanjem nepristranog prikaza saradnje srpske političke elite sa osmanskom vojskom i mitoloških predaja o herojskom otporu Srba.
U trećem poglavlju autor nudi oštroumnu analizu najuticajnijeg djela srpske i crnogorske književnosti koje je nastala unutar kulture nasilja gorštaka sa Dinarskih planina Balkana. Njegošev spjev Gorski vijenac autor tumači kao djelo visoke umjetničke vrijednosti koje veliča genocid i koje su nastavili hvaliti i cijeniti istaknuti srpski intelektualci i visoki crkveni službenici.
Četvrto poglavlje je posvećeno pojavi savremene srpske nacionalne ideologije, koja je izazvala uspješnu srpsku ekspanziju u ranom 20. stoljeću. Autor ispituje negativne konsekvence ovog uspjeha te kako je energija srpske nacije usmjerena u pravcu dominacije nad nesrpskom populacijom unutar jedne širokogrude države, koja se kretala putem svoje modernizacije.
Peto poglavlje nudi analizu djela nekih od najistaknutijih savremenih srpskih intelektualaca -historičara, pisaca i pjesnika – koji su iznova osvježili stare mitove o srpskoj naciji kao superiornijoj, nebeskoj i mučeničkoj, te daje podrobno ispitivanje ovog kolektivnog intektualnog truda koji je kreirao psihološku klimu koja je učinila mogućim nedavne ratove za veliku Srbiju.
Nebeska Srbija je ozbiljan pokušaj da se, kroz nepristrano i vješto ispitivanje povijesnih ličnosti i krucijalnih historijskih događaja, promijene raširena i duboko uvriježena deluzivna tumačenja srpske povijesti.
Ovu studiju odlikuje elokventan i elegantan stil i treba je posebno preporučiti stručnjacima i nestručnjacima koji nastoje spoznati stvarne mehanizme, pospješujuće faktore i uzroke izbijanja ratova u 1990-im.
Čitateljstvo, međutim, ne bi trebalo očekivati da nađe iscrpnu analizu svih složenih faktora koji su doprinijeli nasilnoj dezintegraciji Jugoslavije 1990-ih, zato što je predmet ovog djela ograničen na srpsko kreiranje mitova.
U posljednjem poglavlju autor iznosi kritičku analizu uplitanja Zapada u ove ratove, ali ne obrađuje ulogu Muslimana i Hrvata. Drugim knjigama ostaje da ispitaju njihov udio u tragičnim povijesnim događanjima tokom prošle decenije koji nije samo onaj žrtve srpske političke i vojne agresije. Kao što i sam autor ističe, “oslobađanje politike od mitova, laži, deluzija i krajnje neopravdavajućeg neznanja, nije dužnost samo Srba. To je univerzalna obaveza”.
Majstorska i senzitivno napisana knjiga Branimira Anzulovića čini vrijedan doprinos u pravcu ispunjavanja ove obaveze.
Piše: Mila Mancheva (Centralni evropski univerzitet, Budimpešta)
S engleskog preveo: Aid Smajić