Mila Mancheva: Prikaz knjige “Nebeska Srbija: od mita do genocida”

Nebeska Srbija Branimira Anzulovića je multidisciplinska studija o historijskim i mito­loškim prikazima srpske povijesti koja pokušava rasvijetliti istinske uzroke nasilne dezintegracije Jugoslavije krajem 20. stoljeća.

Kako bi trasirao razvoj najuticajnijih sr­pskih mitova i njihov uticaj na sadašnjicu Sr­bije, autor koristi različite izvore, od narodnih pjesama iz 19. stoljeća do književnih izvora iz kasnog 20. stoljeća. Studija je organizirana u šest poglavlja, koja kombiniraju dobro informiranu analizu povijesnih događaja sa elokventim ispi­tivanjem formiranja raširenih srpskih nacional­nih mitova, te oblika i mehanizama njihovog prenošenja do danas. Autor ispituje proces kroz koji su dominantni nacionalni mitovi o nebeskoj, nedužnoj i napaćenoj Srbiji uticali na ponašanje Srba koncem 20. stoljeća. Nedovolj­no poznavanje i razumijevanje proturječnosti između mitoloških i racionalnih prikaza srpske prošlosti i sadašnjice, kako među samim Srbima tako i među kreatorima politike Zapada, autor iznosi kao krucijalni faktor u izbijanju razaraju­ćih ratova 1990-ih.

Prva dva poglavlja su posvećena ispitivanju bizantske i osmanske zaostavštine koja je imala uticaj na političko ponašanje Srba i kreiranje mitova tokom 20. stoljeća. Jaka veza između cr­kve i države u Bizantskoj imperiji je nametnula podređenost crkve državi u srednjovjekovnoj Srbiji i izazvala nastanak ideologije koja je sr­pskoj naciji davala nebeski status. Spoj crkve, države i nacije je dalje ojačao tokom stoljeća osmanske dominacije, da bi se 1930-ih pojavio kao ideologija superiornosti Srba nad svojim komšijama koja je opravdavala napore za na­metanjem srpske hegemonije nad heterogenom jugoslavenskom zajednicom. Mit o Srbima kao nedužnim žrtvama povijesti autor opovrgava davanjem nepristranog prikaza saradnje srpske političke elite sa osmanskom vojskom i mitolo­ških predaja o herojskom otporu Srba.

U trećem poglavlju autor nudi oštroumnu analizu najuticajnijeg djela srpske i crnogor­ske književnosti koje je nastala unutar kulture nasilja gorštaka sa Dinarskih planina Balkana. Njegošev spjev Gorski vijenac autor tumači kao djelo visoke umjetničke vrijednosti koje veliča genocid i koje su nastavili hvaliti i cijeniti istaknuti srpski intelektualci i visoki crkveni službenici.

Četvrto poglavlje je posvećeno pojavi sa­vremene srpske nacionalne ideologije, koja je izazvala uspješnu srpsku ekspanziju u ranom 20. stoljeću. Autor ispituje negativne konsekven­ce ovog uspjeha te kako je energija srpske nacije usmjerena u pravcu dominacije nad nesrpskom populacijom unutar jedne širokogrude države, koja se kretala putem svoje modernizacije.

Peto poglavlje nudi analizu djela nekih od najistaknutijih savremenih srpskih intelektu­alaca -historičara, pisaca i pjesnika – koji su iznova osvježili stare mitove o srpskoj naciji kao superiornijoj, nebeskoj i mučeničkoj, te daje podrobno ispitivanje ovog kolektivnog intektualnog truda koji je kreirao psihološku klimu koja je učinila mogućim nedavne ratove za veliku Srbiju.

Nebeska Srbija je ozbiljan pokušaj da se, kroz nepristrano i vješto ispitivanje povijesnih ličnosti i krucijalnih historijskih događaja, pro­mijene raširena i duboko uvriježena deluzivna tumačenja srpske povijesti.

Ovu studiju odlikuje elokventan i elegantan stil i treba je posebno preporučiti stručnjacima i nestručnjacima koji nastoje spoznati stvarne mehanizme, pospješujuće faktore i uzroke izbi­janja ratova u 1990-im.

Čitateljstvo, međutim, ne bi trebalo očeki­vati da nađe iscrpnu analizu svih složenih fa­ktora koji su doprinijeli nasilnoj dezintegraciji Jugoslavije 1990-ih, zato što je predmet ovog djela ograničen na srpsko kreiranje mitova.

U posljednjem poglavlju autor iznosi kri­tičku analizu uplitanja Zapada u ove ratove, ali ne obrađuje ulogu Muslimana i Hrvata. Drugim knjigama ostaje da ispitaju njihov udio u tra­gičnim povijesnim događanjima tokom prošle decenije koji nije samo onaj žrtve srpske političke i vojne agresije. Kao što i sam autor ističe, “oslobađanje politike od mitova, laži, deluzija i krajnje neopravdavajućeg neznanja, nije du­žnost samo Srba. To je univerzalna obaveza”.

Majstorska i senzitivno napisana knjiga Branimira Anzulovića čini vrijedan doprinos u pravcu ispunjavanja ove obaveze.

Piše: Mila Mancheva (Centralni evropski univerzitet, Budimpešta)

S engleskog preveo: Aid Smajić

Povezani članci

Back to top button