Muhamed Tajib Okić (1902-1977), bošnjački alim koji je govorio 10-ak jezika
OKIĆ, Muhamed Tajib (Gračanica, 1902 – Ankara, 1977), naučnik, teolog islamolog, historičar, historičar kulturne historije, filozof, poliglot, prevodilac, univerzitetski profesor arapskog jezika i književnosti, turskog jezika i književnosti i perzijskog jezika i književnosti, orijentalist, pravnik, profesor Teološkog fakulteta Ankarskog univerziteta, Visokog islamskog instituta u Konji, Ataturk univerziteta, Fakulteta islamskih nauka u Erzerumu, jedan od najučenijih ljudi koje je Bosna i Hercegovina ikada dala.
Rođen je u Gračanici. Njegova porodica seli u Sarajevo 1910. godine, jer je njegov otac, muderris i direktor Osman-kapetanove medrese u Gračanici, kurra hafiz Mehmed Teufik Okić (Jajce, 1870-Sarajevo, 1932) izabran 1910. godine za člana Ulema-medžlisa u Sarajevu (a bio je i naibu-reis /nakon ostavke Sulejmana Šarca bio je naibu-reis 23 godine/, te vršilac dužnosti reisul-uleme od 1912. do 1914. godine). Mehmed Teufik Okić je rođen u Jajcu. Završio je ruždiju, potom medresu u Banjoj Luci, a teološke studije i diplomu hafiza u Istanbulu. Objavio je (1887) u listu „Vatan“ – Domovina) koji je izlazio u Sarajevu 1884-1897, na turskom jeziku, biografije Alameka (Muhamed Musić Bošnjak Alamek), Muhameda Nerkesija i Šakkul-Kamer Ahmed-efendije. Majka Muhameda Tajiba Okića, Hasiba-hanuma Hadžić-Okić je bila kćerka Mustafe Hadžića iz Gračanice.
Muhamed Tajib Okić se školovao u Sarajevu, Zagrebu, Beogradu, Parizu itd. Završava Mektebi-ibtidaiju u Buzadži Hadži Hasan džamiji u Sarajevu (1913), ruždiju (1916), Okružnu medresu (1920) u Sarajevu, a potom Šerijatsko-sudačku školu (Mektebi-nuvvab) (1925, po nekim podacima 1927) u Sarajevu, u 31. generaciji, njih 15, među kojima su bili Omer Mušić, Šaban Hodžić i Alija Aganović, predsjednik tadašnjeg Ulema-medžlisa, svršenik Sveučilišta u Kairu Al-Azhar, zatočenik u drugoj Jugoslaviji koji je proganjan i nakon izdržane zatvorske kazne u Zenici, pretežno boraveći u zloglasnoj Staklari. Na Fakultetu za književnost u Zagrebu stekao je diplomu 1926. godine. Pohađao je školu latinskog jezika u Zagrebu i dobio diplomu. Godine 1930. završio je Pravni fakultet u Beogradu, a 1931. godine prijavio je doktorski rad „Hasan Kjafi i njegovo djelo ‘Nizamu'l-Ulema'ila hatemi'l-embije“, ali ga nije branio jer nije bio objavljem, što je tada bilo uslov za odbranu. Nastavlja studije na Fakultetu književnosti (Faculté des Lettres) na Sorbonnei. U Školi orijentalnih jezika (Ecole Nationale des Langues Orijentales Vivantes) stječe diplomu profesora arapskog jezika i književnosti, turskog jezika i književnosti i perzijskog jezika i književnosti. Potom odlazi na specijalizaciju u Tunis na Ecole Supérieure de Langue et de Litterature Arabes (Univerzitet az-Zaytuniyya). Profesorski ispit je položio (1938) na Univerzitetu u Beogradu.
Po povratku u Bosnu i Hercegovinu profesor je u Prvoj muškoj gimnaziji u Sarajevu, potom u Šerijatskoj gimnaziji također u Sarajevu. Od 1934. do 1941. godine profesor je na Velikoj medresi Kralja Aleksandra u Skoplju, gdje predaje Kur'an-i Kerim, tefsir, hadis, arapski jezik, historiju islama i francuski jezik.
Nakon 1941. godine predaje na Državnoj šerijatskoj gimnaziji u Sarajevu. Od 1943. godine radi u Turskom poslanstvu u Beogradu. Godine 1944. zbog prekida odnosa Republike Turske i Njemačke interniran je, zajedno sa ostalim osobljem, u Njemačku. Nakon mnogo peripetija, preko Kopenhagena (Danska), Švedske, Velike Britanije (Liverpool), pa Lisabon, Port Said, Fethiye (Rodos), Bodrum (Turska), Çeşme (Češme, Turska), Çanakkale (Čanakkale) dolazi u Istanbul 10. aprila 1945. godine i od tada živi u Turskoj sve do svoje smrti. Radi u Bašbakamlik arhivu do 1949. godine.
Od 1949. godine radi kao profesor hadisa, a kasnije i tefsira na Teološkom fakultetu Ankarskom univerzitetu (İlahiyat Fakültesi u Ankari koji je počeo sa radom akademske 1949/50. godine). Od 1964. do 1973. godine predaje iste predmete na Visokom islamskom institutu u Konji.
Od 1973. do 1977. godine, tj. do smrti, je profesor na Ataturk univerzitetu, Fakultetu islamskih nauka u Erzerumu (Ilahiyat fakulteta u Erzerumu). Smatra se, naravno, veoma opravdano osnivačem moderne katedre za predmete hadis i tefsir na islamskim fakultetima u Turskoj.
Napisao je mnogo značajnih djela iz književnosti, islamskih nauka, filozofije i historije. Bibliografija radova Muhameda Tajiba Okića počinje još iz đačkih dana kada objavljuje prijevode arapskih klasika Atahijja (Ismail Abul Atahija), Omera ibni Rebia (Omar ibn Abi Rabia). Godine 1926. u Gajretu objavljuje svoj prvi rad iz kulturne historije Džabić kao naučnik u očima stranog svijeta, a zatim rad Hasan Kafija Pruščak, naš najveći mislilac XVI vijeka (Gajret, 1928).
Najveći dio njegovih radova može se podijeliti u dvije grupe, i to: radovi iz oblasti religijskih nauka (hadis i tefsir) i radovi iz kulturne historije. Najpoznatije njegovo djelo na bosanskom jeziku iz prve grupe je „Islamska tradicija“ (Sarajevo, 1936). Smatra se jednim od najučenijih ljudi koje je Bosna i Hercegovina ikada dala. Otkrio je naučnoj i svjetskoj javnosti mnoge učene Bošnjake koji su pisali na orijentalnim jezicima. Pisao je, između ostalog, i o hamzevijama i o starim Bošnjanima, sljedbenicima Isaa, a. s., kao Božijeg Vjerovjesnika, a ne kao Isusa Boga – vjere neovisne i od katolicizma i od pravoslavlja – „prave vjere bosanske“, nastale u Bosni.
Predavao je na mnogim najelitnijim svjetskim univerzitetima. Pisao je naučne i stručne radove na bosanskom, arapskom, turskom, francuskom i njemačkom jeziku. Poznavao je brojne svjetske jezike: slovenski, njemački, makedonski, bugarski, poljski, češki, engleski, talijanski, turski, francuski, arapski, a služio se veoma dobro latinskim, ruskim i perzijskim jezikom. Ostalo je iza njega mnogo neobjavljenih radova. Prevodio je s brojnih svjetskih jezika. Mnogi njegovi članci ušli su u Islamsku enciklopediju (Islam enciklopedisti).
Preselio je na ahiret u Turskoj, dženaza je klanjana pred Gazi Husrev-begovom džamijom u Sarajevu. Na dženazi je bio i turski političar koji je bio i premijer Turske, osnivač i lider novog političkog pokreta „Milli Gorus“ (pokreta koji predstavlja političko buđenje svih onih koji vjeruju u istinu i pravdu, op. a.), akademik prof. dr. Necmettin Erbacan, lider koji se borio za ideal novog i pravednijeg svijeta, kojem se danas u Turskoj nizom manifestacija odaje počast, povodom godišnjica preseljenja na ahiret. Muhamed Tajib Okić je ukopan, po vlastitoj želji, na Gradskom mezaristanu Bare u Sarajevu.
Muhamed Tajib Okić najsvestraniji je bošnjački naučnik, pisac, prevodilac, književni historičar i teoretičar, filozof. Još za života stekao je svjetsko priznanje i slavu. Neka njegova djela: Bazı Hadis Meseleleri Üzerinde Tetkikler (najznačajnije njegovo djelo iz oblasti islamske tradicije na turskom jeziku, Istanbul, 1959), Hadis ders notlari, Hadis Ilumine umuni bir bakšiš, Hadiste terdžumani, Čišitli dillerdeki Mevlidler ve Sulejman Čelebi Mevlidinin (Mevludi na drugim jezicima i prijevod Sulejman Čelebijinog mevluda), Islamska tradicija na bosanskom jeziku (Sarajevo, 1936), Neki neobjavljeni dokumenti o hamzevijama (Istanbul, 1951).
Preveo je na turski jezik bošnjačku baladu Hasanaginica. Napisao je temeljitu studiju o historičaru Ahmedu Hadžinesimoviću Pruščaku (Prusac, oko 1716 – Ruščuk, 1789, koji je 1736/1737. učestvovao u Boju pod Ozijom /Očakov/ pod komandom Bećir-paše Čengića, kada je Ozija pala u ruke Moskova-Rusa) pod naslovom „Jedan zaboravljeni historičar XVIII vijeka Ahmed Hadžinesimović iz Prusca“ (Vidi: Kalendar , „Gajret“, Sarajevo, 1938, str. 159-191).
Piše: Nazif Veledar
