Muslimanka Fatima al-Fihri osnovala je najstariji univerzitet na svijetu

Univerzitet al-Karavijjin osnovan je 859. godine u sejvernoistočnom dijelu Feza, jednom od najvećih gradova današnjeg Maroka. Od samog osnivanja Univerzitet al-Karavijjin slovio je za najugledniju obrazovnu instituciju na ljestvici tadašnjeg obrazovnog sistema, pa su zbog toga, UNESCO i Guinnessova knjiga rekorda ovaj univerzitet proglasili za najstariju visokoobrazovnu ustanovu na svijetu, s obzirom da bez prekida radi preko jedanaest i pol stoljeća.

Sestre Fatima i Merjem al-Fihri, bile su tada visokoobrazovane žene iz ugledne trgovačke porodice, koja je iz Kirvana, tj. Kajrevana, današnji Tunis, doselila u Fez. Zbog toga i univerzitet nosi naziv po gradu iz kojega je porodica al-Fihri doselila.

Nakon smrti oca, koji je bio ugledni i bogati trgovac, a zatim supruga i ostale braće, Fatima i Merjem su naslijedile ogromno bogatstvo, pa su htjele da učine nešto čime će na ovome svijetu služiti zajednici, a na budućem svijetu donijeti mnogostruko dobro. Odlučile su da izgrade nekoliko vakufa (vjerskih zadužbina).

Merjem je izgradila džamiju Al-Andalus, a Fatima je izgradila džamiju i Univerzitet al-Karavijjin, koji je nakon nje doživio nekoliko proširenja, a ujedno važio i za najveću džamiju u sjevernoj Africi, koja je mogla da primi nevjerovatnih 22.000 osoba. Posljednju značajniju rekonstrukciju džamija i univerzitet su doživjeli u XVI stoljeću u vrijeme Sa'adijske dinastije.

Univerzitet koji je osnovala Fatima al-Fihri u narednom periodu bio je pod patronatom sultana i raznih dinastija koje su se smjenjivale, a u periodu od XIII do XIV stoljeća, u vrijeme vladavine Mariniyunske dinastije, univerzitet je posjedovao bogatu kolekciju rukopisa i knjiga, poput Muvette Imama Malika, zapisane na pergamentima od gazeline kože, Siru Ibn Ishaka, zatim originalan prepis Ibn Haldunovog djela al-‘Ibara i mnoge druge.

Poznati kartograf iz XII stoljeća Muhammed al-Idrisi živio je u Fezu, pa se pretpostavlja da je bio i jedan od predavača na ovom univerzitetu, a neki od historičara navode da je Gerber od Auvergnea (Overnje, pokrajina u Francuskoj) školovao se na ovom, tada, prestižnom i nadaleko poznatom univerzitetu, kasnije je Gerber od Avuergnea postao papa Silvester II. Također, na univerzitetu se školovao, Nicolas Cleynaerts, flamanski gramatičar iz XVI stoljeća, kao i holandski orijentalista i matematičar Jacob Van Gool iz XVII stoljeća.

Od poznatih muslimanskih znanstvenika, Univerzitet al-Karavijjin je iznjedrio poznata, studentska ili predavačka imena, poput: Ibn Rushayda al-Sabtija (u. 1321),  poznatog kadije, pisca i učenjaka hadiskih znanosti, Muhammeda Ibn al-Hajj al-Abdari al-Fasija (u. 1336), učenjaka malikijskog mezheba i vrsnog teologa, Abu Imrana Yaquba al-Fasija (u. 1039), malikijskog učenjaka sufijske provenijencije, Joannesa Leo Africanusa (u. 1554), poznatog putopisca i geografa, Muhammeda al-Idrisija (u. 1240), kartografa, geografa i egiptologa, Abu Bakra ibn al-Arabija (u. 1148), malikijskog pravnika, kur'anskog i hadiskog komentatora, Lisan ad-Dina ibn al-Khatiba (u. 1374), poetu, pisca, historičara, fizičara, političara, a kasnije i upravnika Granade, Nur ad-Dina al-Bitrujia (u. 1204), svjetski poznatog astronoma i kadiju, Sidi Ali ibn Harzihima (u. 1163), velikog sufijskog učenjaka i promotora Gazalijevog učenja u tom dijelu muslimanskog svijeta i na kraju, svakako, najmarkantije ime ovog univerziteta, Ibn Khalduna (u. 1406), „oca“ sociologije, historiografa, ekonomistu, demografa.

Nakon XVI stoljeća, islamski svijet pogođen je nizom događaja koji su usporili dominaciju u regionu. Ali čak i usred premještanja ravnoteže snaga u svijetu, Univerzitet al-Karavijjin nastavio je da privlači velike učenjake i u kasnijim stoljećima. Univerzitet je formalno uključen u državni univerzitetski sistem Maroka 1963. godine. Biblioteka al-Karavijjin sada je otvorena za javnost i, između ostalog, u njoj je izložena originalna diploma Fatime al-Fihri – na drvenoj ploči.

Piše: Resul Mehmedović