»Zašto narodi propadaju« – Nastanak Buenos Airesa

Španski morepolovac Huan Dijaz de Solis uplovio je početkom 1516. ujedno široko riječno ušće na istočnoj obali Južne Amerike. Iskrcao se na kopno i to zemljište proglasio vlasništvom Španije – nazvavši ga Rio de la Plata, Srebrna reka – zato što je lokalno stanovništvo posjedovalo srebro. Domorodačka plemena na objema stranama riječnog ušća – Čarua, na teritoriji na kojoj je danas Urugvaj, i Kerandi, u ravnicama koje su u modernoj Argentini poznate kao Pampas – bila su neprijateljski raspoložena prema pridošlicama. To lokalno stanovništvo činili su lovci-sakupljač, koji su živjeli u malim grupama bez snažne centralizovane političke moći. Upravo je jedna takva grupa Čarua domorodaca nasmrt prebila De Solisa dok je istraživao nove oblasti da bi ih proglasio vlasništvom Španije.

I dalje optimistički nastrojeni Španci su 1534. poslali prvu misiju svojih doseljenika pod vodstvom Pedra de Mendoze. Ti doseljenici su iste godine osnovali grad na mjestu na kome je danas Buenos Aires. Za Evropljane je to trebalo da bude idealno mjesto. Buenos Aires, doslovno dobar vazduh, imao je prijatnu umjerenu klimu. Ali taj prvi boravak Španaca na toj lokaciji bio je kratak. Njih nije zanimao dobar vazduh, već eksploatacija resursa i radna snaga pod prinudom. Ali Čarua i Kerandi starosjedeoci nisu to prihvatili. Odbijali su da Špancima daju hranu i da rade kada bi bili zarobljeni. Lukovima i strijelama napadali su to novo naselje. Španci su gladovali jer nisu očekivali da će morati da se brinu o hrani. Buenos Aires nije bio ono čemu su se nadali. Nisu mogli da prisile lokalno stanovništvo da im služi kao radna snaga. U toj oblasti nije bilo srebra i zlata, a srebro o kome je De Solis govorio zapravo je poticala čak iz države Inka u Andima, daleko na zapadu.

Nastojeći da prežive, Španci su počeli da šalju ekspedicije koje su imale zadatak da nađu novo mesto koje bi raspolagalo većim prirodnim bogatstvom i čije bi stanovnike lakše mogli da prinude na rad, jedna od tih ekspedicija pod vodstvom Huana de Ajolasa išla je uzvodno duž rijeke Parana u potrazi za prolazom ka oblasti Inka. Tu su došli u kontakt s Gvaranima, sjedilačkim plemenom koje se bavilo poljoprivredom i gajilo kukuruz i manioku. De Ajolasu je odmah bilo jasno da su Gvarani sasvim drugačiji od Čarua i Kerandi domorodaca. Nakon kratkog sukoba Španci su skršili otpor Gvarana i osnovali grad Nuestra Seriora de Santa Maria de la Asuncion, koji je danas prijestolnica Paragvaja. Konkistadori su se ženili gvaranskim princezama i veoma brzo su se ustoličili kao novo plemstvo. Prilagodili su postojeće sisteme prisilnog rada i prikupljanja danka, pod svojom upravom. To je bila kolonija kakvu su željeli da uspostave i u roku od nekoliko godina Buenos Aires je bio napušten jer su se svi Španci iz njega preselili u taj novi grad.

Buenos Aires – Pariz Južne Amerike – grad sa širokim bulevarima evropskog tipa i utemeljen na velikom poljoprivrednom bogatstvu oblasti Pampas – ponovo je naseljen tek 1580. Napuštanje Buenos Airesa i osvajanje teritorije domorodaca Gvarana odražava logiku evropske kolonizacije američkih kontinenata. Rani španski i, kao što ćemo vidjeti, engleski kolonizatori nisu bili voljni da sami mukotrpno obrađuju zemlju; željeli su da to drugi rade za njih, a oni su željeli da pljačkom dolaze do bogatstva, zlata i srebra.

Odlomak iz djela: Daron Acemoglu; James A. Robinson, Zašto narodi propadaju, str. 20-21.

Priredio: Resul Mehmedović