Zbigniew Brzezinski: Demagogija “islamskim terorizmom” i bespotrebni američki ratovi
Poslije ubivstva. 1995, realističnog premijera Isaka Rabina koje su organizovali oponenti mirovnog procesa, SAD su činile zakašnjele i jalove napore u pravcu oživljavanju izraelsko-palstinskih pregovora – pošto su bile prilično pasivne, tek u posljednjih šest mjeseci Klintonove osmogodišnje vladavine,
Ubrzo poslije toga došao je 11. septembar 2001. – kao kulminacija Al-Kaidinih napada na američke mete tokom 90-ih. Taj tragični događaj izazvao je tri osnovne američke reakcije. Kao prvo, Džordž Buš je naredio da Amerika izvrši vojnu invaziju na Afgganistan, ne samo da bi razbila Al-Kaidu i zbacila talibanski režim koji joj je pružao utočište, već i da bi u Afganistanu mogla da uspostavi uslove za modernu demokratiju. Potom je on, početkom 2002. odobrio vojnu operaciju koju je organizovao premijer Šaron (koga je Buš opisivao kao čovjeka mira) i koja je bila usmjerena na razbijanje PLO na palestinskoj Zapadnoj obali. Kao treće, on je u proljeće 2003. napao Irak zbog nedokazanih optužbi da je Irak povezan sa Al-Kaidom i da navodno posjeduje “oružje za masovno uništenje”. Kumulativno, ove akcije su povećale neprijateljsko raspoloženje bliskoistočne javnosti prema Americi, ojačale regionalni položaj Irana i uplele Ameriku u
dva beskonačna rata.
Afganistanski i irački rat spadaju među najduže ratove u američkoj historiji. Prvi rat, poveden nakon terorističkog napada na Njujork koji je izazvao najveći broj civilnih žrtava koje su neprijatelji ikad nanijeli Americi, predstavljao je javno odobravajuću vojnu reakciju usmjerenu ka uništenju Al-Kaidine mreže odgovorne za dati napad i na uklanjanje sa vlasti talibanskog režima u Afganistanu, koji je pružao utočište počiniocima napada. Drugi od tih ratova bio je američka vojna invazija na Irak 2003., koju su spolja podržali jedino politički savitljivi britanski premijer i Izrael, dok su se drugi saveznici protivili toj invaziji i gledali sa skepticizmom na nju. Ona je bila javno opravdavana na osnovu sumnjivih optužbi da Irak poseduje oružje za masovno uništenje, koje su iščezle u roku od nekoliko meseci, pošto nikakvi dokazi za to nisu pronađeni u okupiranom Iraku. Dok je ovim ratom komandovao Bušov entuzijazam, dotle se afganistanski rat otegao na gotovo sedam godina.
Ta dva rata imala su zajedničko obilježje: oni su bili ekspeditivne vojne operacije na neprijateljskim teritorijama. U oba slučaja, Bušova administracija je obraćala malo pažnje na složene kulturne ambijente, u kojima su postojali duboko ukorijenjeni etnički rivaliteti koji su proizvodili sukobe unutar sukoba, neriješeni odnosi sa susjedima (posebno sa Pakistanom i Iranom) i nerazriješeni teritorijalni sporovi, što je sve usložnjavalo američke akcije u Afganistanu i Iraku i izazivalo širi rast antiameričkog raspoloženja unutar regiona. Iako su američke intervencije podsjećale na kaznene imperijalne ekspedicije iz devetnaestog vijeka protiv primitivnih i obično razjedinjenih plemena, u eri masovnog političkog buđenja, rat protiv naraslog populizma postao je, kao što su Amerikanci bolno otkrili, mnogo duži i skuplji. U eri globalne transparentnosti, totalna pobjeda, postignuta nemilosrdnom upotrebom svih neophodnih sredstava prestala je da bude praktična opcija; ni Rusi, koji nisu oklijevali da ubiju na stotine hiljada Afganistanaca i koji su proterali u egzil njih nekoliko miliona nisu išli do kraja u nastojanju da uspostave dominaciju.
Međutim, u isto vrijeme, i afganistanski i irački rat – po mnogo čemu slični zapadnim ratovima u prošlosti – ostavili su Amerikance u velikoj većini ravnodušnim, osim ukoliko nije bila riječ o vojnicima i njihovim porodicama. Iako su oba rata koštala Amerikance na bilione dolara i mada su njihovi ukupni troškovi bili veći nego troškovi svih prethodnih ratova, izuzimajući Drugi svjetski rat, njihov trošak izražen u procentu udjela u američkom ukupnom društvenom proizvodu bio je nizak zbog enormne ekspanzije američke ekonomije. Štaviše, Bušova administracija se suzdržala od uvećavanja poreza da bi otplatila te ratove, te je umjesto toga pribjegla politički ekspeditivnijem pozajmljivanju, uključivši tu i inostranstvo. Iz socijalne perspektive posmatrano, činjenica da su ratovali i ginuli dobrovoljci – za razliku od vijetnamskog i korejskog rata – također je smanjila opseg ličnog bola. Što se aktualnog vođenja ovih ratova tiče, višegodišnje zanemarivanje rata u Afganistanu zbog favorizovanja iračkog rata bilo je posljedica toga što je Bušova administracija smišljeno upotrebljavala široku definiciju terorizma koja joj je omogućavala da da prioritet kampanji protiv Sadama Huseina, ignorišući iračko ideološko neprijateljstvo prema Al-Kaidi i Al-Kakaidino recipročno neprijateljstvo prema Sadamovom režimu. Implicitnim podvođenjem ove obje strane pod rastegljivu rubriku ,,islamističkog džihada“ i opravdavanjem američkih vojnih intervencija “ratom protiv terorizma”, bilo je lakše mobilisati gnjev američke javnosti nastao poslije 11. septembra, ne samo protiv stvarnih počinilaca već i protiv drugih islamskih entiteta. “Oblak pečurki”, kako je to rekla Kondoliza Rajz (tadašnji savjetnik za nacionalnu bezbijednost), koji je zaprijetio Americi, postao je simbol za mobilizaciju javnog mnenja protiv novooznačene i nedovoljno određene postavljene mete. On je služio za izazivanje straha u javnosti do visokog stepena, zbog čega su bili na udaru oni koji su se usudili da izraze svoje rezerve prema zalaganju Bijele kuće za rat protiv Iraka.
Demagogija koja se hrani strahom može biti moćno sredstvo, kratkoročno efikasno, ali ona na dugi rok ima veliku cijenu, kako na unutrašnjem tako i na spoljnom planu. Njeni ubitačni efekti mogu se uočiti u čuvenim slučajevima zloupotrebe iračkih zatvorenika, uključujući i neke starije iračke oficire. Oni su nusprodukt atmosfere u kojoj neprijatelj počinje da se posmatra kao personifikacija zla i otuda kao opravdani objekt lične svireposti. Američki masovni mediji – uključujući holivudske filmove i TV drame – isto tako doprinosili su značajno oblikovanju javnog raspoloženja u kojem su strah i mržnja bili usmjereni na ljude koji su imali distinktivna arapska obilježja. Demagogijom inspirisani diskriminatorski akti protiv američkih muslimana, posebno protiv američkih Arapa, kretali su se u rasponu od rasističkog profilisanja do optužbi protiv arapskih humanitarnih institucija u Americi. Kumulativno, uključivanje rasne i religiozne dimenzije u “rat protiv terorizma” ukaljalo je američku demokratsku kredibilnost, dok je odluka da se krene u rat protiv Iraka godinu i po poslije 11. septembra postala skupa diverzija.
Moglo je – i trebalo je – biti drugačije. Prije svega, irački rat je bio nepotreban i trebalo ga je izbjeći. On je brzo za predsjednika Buša stekao veći značaj nego ranija i opravdanija američka vojna reakcija na napad koji je lansirala Al-Kaida iz Afganistana. To je konflikt sa Afganistanom učinilo mnogo dužim, krvavijom i geopolitički složenijim zbog njegovog negativnog efekta na Pakistan. Drugo, Amerika nije trebalo da zanemari Afganistan poslije sovjetskog povlačenja. Ta zemlja je bila bukvalno razorena i ona je vapila za ekonomskom pomoći kako bi stekla izvjestan stepen stabilnosti. I Bušova administracija i ona Klintonova bile su pasivne i ravnodušne.
Tu prazninu su ispunili tokom 90-ih Talibani, poduprti Pakistanom, koji je na taj način nastojao da stekne geopolitičku dubinu nasuprot Indiji. Ubrzo poslije toga, Talibani su ponudili gostoprimstvo Al-Kaidi, a sve ostalo je historija. Nakon 11. septembra, Amerikanci nisu imali drugog izbora osim da odgovore silom.
Ali čak i tada, Amerika je mogla da nastoji da oblikuje sveobuhvatnu strategiju za izolovanje Al-Kaidinih religioznih ekstremističkih terorista od muslimanskog dominantnog jezgra. Ta strategija, kao što je ovaj autor u to vrijeme tvrdio u Wall Street Journalu i u New York Timesu, trebalo je da bude kombinacija energične kampanje za razbijanje terorističkih mreža (koju je Bušova administracija preduzela) i šireg i dugoročnijeg političkog odgovora usmjerenog na slamanje podrške terorizmu posredstvom podsticanja umjerenijih struja u muslimanskom svijetu da izoluju muslimanski ekstremizam kao devijaciju, na način koji bi bio sličan uspješnoj političkoj koaliciji protiv Sadama Huseina, deceniju ranije. Ali realizacija tog strateškog cilja podrazumijevala bi ozbiljan američki angažman u cilju uspostavljanja mira na Bliskom istoku koji su Buš i njegovi savjetnici anatemisali.
Posljedica se ogledala u drastičnom padu američkog položaja na globalnom nivou u poređenju sa posljednjom decenijom dvadesetog vijeka, u progresivnoj delegitimizaciji američkog predvodničkog i nacionalnog kredibiliteta i u znatnom smanjenju izjednačavanja vlastite bezbjednosti američkih saveznika sa bezbjednošču Amerike. Ogromna većina američkih saveznika posmatrala je irački rat iz 2003. kao unilateralnu, sumnjivu, prebrzu i pretjeranu američku reakciju na 11. septembar. Čak i kad je riječ o Afganistanu, gdje su američki saveznici počeli da se pridružuju Americi u želji da brane zajedničku stvar protiv Al-Kaide, njihova podrška je vremenom jenjavala. NATO saveznici su prije Amerikanaca počeli da shvataju da je Bušova kampanja protiv Al-Kaide, postavljajući zadatak stvaranja modernog i demokratskog Afganistana, bila kontradiktorna u samoj sebi i u ciljevima.
Odlomak iz djela: Zbigniew Bržežinski, Strateška vizija – Amerika i kirza globalne moći, str. 72-76.
Priredio: Resul Mehmedović
